Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
18
KamilŚmiechowski
zdająsiębyćnaderciekawymobiektembadań.Stanowiąonetakżekategorięanalitycz-
samąwsobie,prowokującądobadańporównawczych4.
JakprzekonujeRyszardNycz,możnawyróżnićconajmniejtrzyrozumieniapojęcia
nowoczesności.Możebyćonazatemokreśleniemnrozległejformacjicywilizacyjno-kul-
turowej”odczasówrewolucjifrancuskiejpotraumęShoah,odnosićsiędonciężkich
prób,najakiewystawionyzostałczłowiekpoddanyracjonalistycznemuprojektowimo-
dernizacjioraznegatywnychkonsekwencjiowegoprojektu(człowiekauprzedmiotawia-
jących,ubezwłasnowolniających,dezintegrującychczywyobcowujących)”,atakżenazy-
waćdoświadczenienowoczesnejakotakie5.Doświadczenienowoczesnościwywoływało
zatemciągłąhuśtawkęnastrojówpomiędzyutratąpoczuciaładuiwidokaminajego
ponowneustanowienie6.Trzebamiećnauwadze,żenowoczesnośćjestzeswejnatury
definiowanazawszewkontrzedozastanychtradycjiizwyczajów,atakżestrukturspo-
łecznychigospodarczych.Interesującyjestwtymkontekścieprzypadekfabrycznych
kolosówzczasówZiemiobiecanej.GdyAndrzejWajdazekranizowałpowieśćRey-
monta,wśródwielukrytyków,którzyzachwycalisięnajnowszymfilmemtwórcyPopiołu
idiamentu,byliitacy,którzypodkreślaliautentycznośćscenografii.Niebyliwstanie
uwierzyć,żezakładypamiętająceczasyScheibleraiPoznańskiegowlatach70.XXwie-
kuwciążpracowały7.Niegdyśsymbolenowoczesności,poupływiekilkudekadbyły
przeżytkiem,którytrwałtylkodziękinarzuconemuEuropieWschodniejustrojowiko-
munistycznemu.Funkcjonowałyniejakowbrewlogicedziejowejnakazującejdeindu-
strializacjęzachodnichgospodarekilikwidacjęzwiązanychzniąstrukturspołecznych.
Prawieniktnieprzypuszczałwówczas,żeprzełomwiekówbędzieczasemzachwytunad
industrialnąarchitekturąmiasta,arewitalizacjazabytkowychkamienicwyprzemoder-
nistycznewizjemiastaszerokicharteriiiszklanychwież8.Łódźprzeżywałakolejelosu
podobnedoswychsecesyjnychkamieniciceglanychfabrykodbyciaobiektemnegacji
pofascynację.
Jakiegokluczamożnabyłobyużyćdoocenyłódzkiejnowoczesności?Jakpogodzić
chęćformułowaniaefektownychocenzchłodnąanaliząopartąowiarygodneźródła?
Trudnośćzodpowiedziąnapytanieoto,czyŁódźwwiekachXIXiXXbyłamiastem
nowoczesnym,wynikaćzdajesięwdużejmierzeztego,żepunktodniesienia,zapomocą
któregochcielibyśmyosadzićdoświadczenietegoniezwykłegomiasta,pozostajepłynny.
4J.Jenkins,Provincialmodernity:Localculture&liberalpoliticsinfin-de-siècleHamburg,Ithaca2003;
J.Gebhard,Lublin:einepolnischeStadtimHinterhofderModerne(1815–1914),Köln2006;N.D.Wood,
Becomingmetropolitan:urbanselfhoodandthemakingofmodernCracow,DeKalb2010.
5R.Nycz,Onowoczesnościjakodoświadczeniu,nTekstyDrugie”2006,nr3,s.4–9.
6Z.Bauman,Wieloznacznośćnowoczesna,nowoczesnośćwieloznaczna,Warszawa1995;M.Berman,
„Wszystko,costałe,rozpływasięwpowietrzu”.Rzeczodoświadczeniunowoczesności,przeł.M.Szuster,
Kraków2006.
7A.Gronczewska,AndrzejWajdaiŁódź,czylihistorianiezwykletrudnejmiłości...,nDziennikŁódzki”
2016,nrz19.10.,https://dzienniklodzki.pl/andrzej-wajda-i-lodz-czyli-historia-niezwykle-trudnej-mi-
losci/ar/10760048[dostęp:1.06.2023].
8K.Śmiechowski,HistorycznedziedzictwoatożsamośćwspółczesnejŁodzi.Wyzwaniawprocesieregene-
racjimiasta,[w:]Przeszłość,przyszłośćiteraźniejszośćŁodzi.Zbiórstudiówzokazji200latŁodziprze-
mysłowej,t.1:Historiaitożsamośćmiastaprzemysłowego,red.K.Śmiechowski,Łódź2022,s.247–269.