Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Łódźmiastoprzemysłowe,miastonowoczesne?
19
Inaczejbędziewyglądaćopowieśćołódzkiejnowoczesnościwidzianaprzezpryzmatczy-
stotechnologiczny,inaczejspołeczno-ekonomiczny,inaczejzaśjeślibywziąćpoduwagę
jedynieukształtowanyzestawwyobrażeńnatematmiastaijegomieszkańców.
Zastanówmysięnapocząteknadsamąrolątegowłókienniczegomiastawrozwoju
ekonomicznymicywilizacyjnymziempolskich.Łódźbyłaswegorodzajuprojektemzza-
kresupolitykigospodarczej,stanowiącymwyrazprotekcyjnejpolitykirząduKrólestwa
Kongresowegopo1815roku.Zaliczonadogronatzw.osadfabrycznych,którepowsta-
wałynazachodnichrubieżachtegopaństewka,mogłaliczyćnaolbrzymiewsparcierzą-
du,którynietylkozbudowałmiastoodpodstaw,lecztakżeprowadziłaktywnąpolitykę
imigracyjną.Wartozwrócićuwagę,żegłównyarchitektrozwojuŁodzi,wojewodamazo-
wieckiRajmundRembielińskitużpoupadkuNapoleonanapisałesej,wktórymdowo-
dził,żemiastastanowiąucieleśnieniepostępuicentraprzyszłej,nowoczesnejcywilizacji9.
PrzekształcenieŁodziiinnychmiasteczekwwielkienspecjalnestrefyekonomiczne”było
zatemzamysłemstrategicznymocharakterzewybitniemodernizacyjnym,choćzarazem
dośćumiarkowanym,nieingerującymwistniejącestrukturyspołeczne.
Olbrzymiarolarząduijegofunkcjonariuszywpoczątkowymrozwojumiastabyła
przezcałedziesięcioleciatraktowanajakodowód,żejedyniepaństwuudawałosiędokony-
waćudanychprojektówmodernizacyjnychwEuropieWschodniej.Logikatabyłajednak
ślepanapozostałeczynnikirozwojumiastawXIXwieku10.Składałysięnańpoczątkowe
dużepoparciedladziałańmodernizacyjnychwśródmiejscowychelitorazpozytywnyod-
zewnatedziałaniazestronyimigrantówzNiemiecposiadającychknow-howzzakresu
włókienniczegorzemiosła,któregobrakowałowKongresówce.Ostatnimelementemtej
układankibyłowprzęgnięciegospodarkiprzemysłowegomiasteczkawlogikękapitali-
zmu,dokonaneprzedewszystkimdziękiludnościżydowskiej,którazorganizowałasystem
nakładczyiskierowałaŁódźnatorykapitalizmu.WtensposóbnapoczątkuXIXwieku
powstałwielonarodowyorganizmpredestynowanydoodegraniakluczowejroliwhistorii
gospodarczejziempolskich11.
Wartomiećnauwadze,żechoćŁódźniejakozeswejnaturystanowiłaogniskopo-
stępucywilizacyjnego,tojegowdrażaniewżycieitunieodbywałosiębezproblemów
inapięć.GdysięgnąćdoopisówŁodzizpołowyXIXwieku,uderzasilnaambiwalencja,
zjakąpostrzegalitonmiasteczko”,jakczęstowówczasnazywanoŁódź,przygodnikore-
spondenciireportażyści.TomaszKizwalter,którywznakomitejpracy„Nowatorstwoiru-
tyny”opisałdylematyideowe,któretowarzyszyływczesnejfaziemodernizacjiKrólestwa
Polskiego,przytoczyłuderzającąopinięsformułowanąprzezjednegozkaliskichdzienni-
karzy,zdaniemktóregojużnapierwszewejrzenieŁódźzdradzałaniepolskicharakter,zaś
9R.Rembieliński,Omiastach,nPamiętnikWarszawski”1816,t.4.
10K.Kowalski,R.Matera,M.Sokołowicz,Cottonmatters.ARecognitionandcomparisonofthecotton-
opolisesinCentral-EasternEuropeduringtheindustrialrevolution,nFibres&TextilesinEasternEurope”
2018,no.132,s.16–23;R.Matera,K.Kowalski,J.Dzionek-Kozłowska,Georaphymatters.Environ-
mentalfactorsthatafectedthe„take-of”ofŁódź,nRocznikiDziejówSpołecznychiGospodarczych”2017,
t.LXXVIII,s.223–248.
11M.Koter,M.Kulesza,W.Puś,S.Pytlas,WpływwielonarodowegodziedzictwakulturowegoŁodzina
współczesneobliczemiasta,Łódź2005.