Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Logikaakrytycznemyślenie
17
3
Przedstawiającterazbliżejproblematykękrytycyzmu,powiedziećnależy,że
hasłotoniebudziwątpliwościtylkonapoziomieznacznejogólności.Ojegorze-
czywistymznaczeniuprzekonaćsięjednakmożnadopierowtedy,gdyscharakte-
ryzujemybliżejwiążącesięznimpostulaty.Samterminukrytyka”maetymologię
grecką,wywodzącsięodgreckiegoκρίνειν(rozróżniać,rozstrzygać).Grecyodno-
silitosłowodozabiegówocharakterzemyślowymorazzmysłowym10.Posługi-
walisięonitakżesłowami:κρίσις(odróżnienie,opinia,sąd)orazκρίτικός(zdolny
doodróżnienia,wtymsensiekrytyczny,łac.criticus).Wewspółczesnychzastoso-
waniachtenterminukrytyka”odnosisięzwykledozabiegówocharakterzemy-
ślowym.Krytyka,ogólniepojmowana,możebyćrozumianajakoodnosze-
nietego,cotemuzabiegowipodlega(teza,twierdzenie,tekst,mowaetc.),
dopewnegowzorcainastępniestwierdzanie,czyto,cojestpoddawane
krytyce,spełniaczyteżnieowokryteriumwtymżewzorcuzakładane.Bar-
dziejtechnicznierzeczujmując,wprzypadkunp.twierdzeniaT,należącegodo
jakiejśsfery(wiedzypotocznej,jakiejśnaukiszczegółowej,jakiegośdziałufilozo-
fiietc.),odnosimyjedowzorcapoprawnościjęzykowejimodeluracjonalności
przyjętegowtejdziedzinie.Następniezaśdokonujemyoceny,czyTtestandardy
spełniawniezbędnym(minimalnym)stopniu,wymaganymdladanegorodza-
jutwierdzeń.Wprzypadkupozytywnejodpowiedzinatopytaniepowiemy,że
Tprzeszłopozytywnietentest.Krytykawiążesięwięczdokonywaniemoceny
iwydawaniemsąduwartościującego11.Możemypowiedzieć,żekrytykabyłaby
efektempostawy,którąmożnaokreślićmianemkrytycyzmu.Mówiotymtak
TadeuszCzeżowski:
Niezmiernieważnąwpracynaukowejiwżyciupraktycznymdyspozycjąha-
mującąjestkrytycyzm,któryprzeciwdziałapowstawaniuprzekonańniemających
należytegouzasadnienia.Człowiekkrytycznystarasięwkażdymprzypadkuzdać
sobiesprawęzmotywówswoichprzekonańijeżelimotywytenieuzasadniająnale-
życieprzekonania,szukadlańuzasadnieniadodatkowego;przekonaniazaśniedają-
cesięnależycieuzasadnićodrzuca12.
Por.wtejkwestii:J.Macnamara,Logikaapsychologia.Rozważaniazpograniczanauk,
przeł.M.Zagrodzki,PWN,Warszawa1993.
10TakierozróżnienieznajdujemyuArystotelesawOduszy.Por.Arystoteles,Odu-
szy,przeł.P.Siwek,PWN,Warszawa1972,odpowiednio426bi428a.
11Por.J.Pelc,Krytykaikrytycyzmwnauce,[w:]Krytykaikrytycyzmwnauce,Fun-
dacjanarzeczNaukiPolskiej,Warszawa1998,s.10.
12Por.T.Czeżowski,Głównezasadynaukflozofcznych,ZakładNarodowyimienia
Ossolińskich,Wrocław1959,s.45.
