Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
23
PARMENIDESIZENON
ParmenidesiZenon
Parmenides(ur.ok.540p.n.e.)zapoznałsięwpołudniowejItaliiz
naukamiKsenofanesaiPitagorasa.Wswoimrodzinnymmieście
Eleibyłwybitnymprawodawcą.Wfilozofiizapoczątkowałnaukę
otym,cojest(gr.on):teoriębytu,czyliontologię.Prowokacyjna
postać,jakąnadałontologii–bytniepowstajeinieprzemija,jest
jedenijednolity,niezmiennyidoskonały–wywarławpływna
całąpóźniejsząfilozofię,zwłaszczanaPlatońskąteorięidei,na
ArystotelesowskiepojęcieBogaoraznapojęcieatomu,któreu
LeucypaiDemokrytaoznaczałonajmniejszeskładnikirzeczy-
wistości.
PodobniejakKsenofanesiHeraklit,Parmenidesbadamożli-
wośćludzkiegopoznania.Wprowadzaprzytymrygorystyczne
rozróżnieniemiędzydoświadczeniemzapośredniczonymprzez
zmysłyorazpoznaniemumożliwianymprzezlogos.Ponadto
utrzymuje,żetylkologospozwalanaprawdziwepoznanieiże
dotyczyonowyłączniebytunieprzemijalnego.Tododatkowe
twierdzenie,prowokacjaParmenidesa,nadajestrukturęjegotek-
stowi,poematowinaukowemu:częśćpierwszatraktujeopraw-
dzieiobycie(„albowiemtymsamymjestmyślenieibyt”),część
drugao„złudnychmniemaniachśmiertelnych”.Iświadombul-
wersującejwymowytejteorii,obieczęściParmenidespoprzedza
„Przedmową”,prezentującąjegonaukęjakoboskieprzesłanie,
którewinnozostaćzbadaneprzezrozum.
Sensiwydźwięktejteoriisąsporne.(1)Pytanieontologiczne
brzmi:czyParmenidesprzeczyrzeczywistościświatadoświad-
czenia?Czyteż,„skromniej”,dokonujeonzaznaczającegosięjuż
uTalesa„metafizycznegocięcia”iostroodróżniaświatdoświad-
czalnyodjegoniedoświadczalnejpodstawy?(2)Pytanieteorio-
poznawcze:czyParmenidesreprezentujeskrajnyracjonalizm,
przyznającymożliwośćprawdziwegopoznaniajedyniemyśleniu
całkiemwolnemuoddoświadczenia?Czyteż,„skromniej”,twier-
dzi,żeprawdziwepoznaniecechujeniezmiennośćiwyłącznieta
cechaodpowiadazaprawdziwośćpoznania?Ponieważmoment
tenprzekracza(łac.transcendere)zwykłąrzeczywistość,azara-
zemjestwarunkiemjejpoznawalności(Kantpowie„transcen-
dentalnym”),Parmenidesodsłaniarzeczywistość,wobecktórej
człowiekdosłownieodchodziodzmysłów:odkrywarzeczywistość
transcendentną,azarazemtranscendentalną.Zatymskromniejszym
rozumieniemprzemawiaokoliczność,żeParmenideswprawdzie
odrzucajakozłudnycodziennyobrazświata–mówienieopow-
stawaniuiprzemijaniu,owielościiróżnorodności–leczmimotosię
