Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
atmosferąstrachu,jakchoćbywsłynnejnoweliBERENICE(Berenice,1835)6.Wliteraturze
polskiejnastrójfrenetycznymożemyodnaleźćwAGAJ-HANIE(1832)ZygmuntaKrasiń-
skiego,wktóregotwórczościodnajdziemytakżemotywyłączeniamanierygotyckiejzhisto-
riąPolski(np.GRÓBRODZINYREICHSTALÓW,1828;GASTOŁD,1833;WŁADYSŁAW
HERMANIJEGODWÓR,1830)7.
KolejnesłynneopowiadaniePoego,tymrazemzcyklu„historiianalitycznych”
,jakokreślał
jesamautor,czyliTHEMURDERSINTHERUEMORGUE(ZabójstwoprzyRueMorgue)–
opublikowanew1841roku–stanowiprzełomdlarozwojugatunku.Uznajesię,żetanowela
ijejbohaterC.AugusteDupin8,tozwiastunypowieścidetektywistycznej9,jednaknapierwo-
wzórprzyszłegopolicjanta–detektywamusimyczekać,ażdoroku186610.Wtedy–wuzna-
nejzapierwszątzw.powieśćpolicyjną–L
)AFFAIRELEROUGEemilaGaboriau–pojawia
sięPereTabaret(postaćdetektywaemocjonalnieangażującegosięwprowadzoneśledztwo).
Niecopóźniej,winnejpowieścitegosamegoautoraMONSIEURLECOQ(PanLecoq,1869)
–śledztwoprowadzibłyskotliwy,inteligentny(korzystającyzmetodbadawczychówczesnej
kryminalistyki)inspektorLecoq(pierwowzórznanychnamdziśpolicjantówśledczych)11.
PodkoniecXIXwiekuArthurConanDoylepołączyłzesobądwaliterackiemodelede-
tektywów,którychpowołalidożycia–PoeiGaboriau.Itworzypostaćniezapomnianego
SherlockaHolmesa.Powstajespecyficznyschematpowieścikryminalnej,wktórymźródło
napięciastanowinietylkotajemnicaotaczającazbrodnię,leczrównieżteelementyakcji,
któredotycząprowadzonegoprzezbohateraśledztwa.Holmesczęstosamwystawiasięna
niebezpieczeństwo.Ukrywasię,przebiera(podszywapodinnepostacie),śledzikogoś,pod-
słuchuje,zatrzymujeprzestępców.Autorprezentujetakżestanpsychiczny(rozpacz,strach,
wzburzenie)nietylkodetektywa,aletakżeinnychbohaterówprzychodzącychdodetektywa
zprośbąopomoc.Jednymzistotniejszychelementów–pozwalającychrozwinąćschemat
analizy–jesttuwprowadzeniepostacidoktoraWatsona,postacinieustanniezadającejpyta-
niaipoprzezkontrastwzmacniającejcechyanalitycznegogeniuszuHolmesa.
SchematstworzonyprzezDoyle’a,niecogomodyfikując,wykorzystująkolejnitwórcy
powieścidetektywistycznej.GilberthKeithChestertonpowołujeprzeciwieństwoHolme-
sa–ojcaBrowna(FATHERBROWN,1911).Duszpasterza,którypowykryciuprzestępcy,
kwestięwymierzeniasprawiedliwościpozostawiaBogu.MauriceLeblanc–tworzypostać
ArsènaLupina.Dżentelmena–włamywacza,którywymierzasprawiedliwośćnawłasną
rękę.AuAgathyChristie,wlatachdwudziestychXXwieku,pojawiasięgenialnydetek-
tyw–HerculesPoirot,którypozostajewnaszejpamięcinadewszystkodziękipowieściom
kryminalnym:THEMURDEROFROGERACKROYD(ZabójstwoRogeraAckroyda,1926),
6Literacka
konstrukcja
szaleństwa
w
twórczości
Poego
–
o
której
pisze
Marek
Paryż
–
jest
podstawą
konstrukcyjną
m.in.
opowiadań:
THE
BLACK
CAT
(Czarny
kot),
THE
IMP
OF
THE
PERVERSE(Duchprzekory)czyTELL–TALEHEART(Serceoskarżycielem);MarekParyż,Nasty-
kudyskursów[w:]EdgarAllanPoe.Klasykgrozyiperwersji,red.E.KasperskiiŻ.Nalewajk,Warszawa2009,
s.134.
7BarbaraPaczkowska,Gotycyzm,op.cit.,s.325.
8KolejnenowelezpostaciądetektywaDupinatoTHEMYSTERYOFMARIEROGET(TajemnicaMariiRoget,1842)
iTHEPURLOINEDLETTER(Skradzionylist,1844).
9PrzedutworamiPoegopojawiłasięm.in.:DASFRAULEINVONSCUDERI(PannadeScudery,1819)E.T.A.Hof-
fmanna,powieśćotajemniczejseriimorderstwwParyżuwXVIIw.iśledztwieprowadzonymprzezpisarkęMadeleine
deScudéry.Inspiracjądopowstaniaopowiadaniabyłym.in.historiezezbiorutypuPITAVAL.Por.JerzySiewierski,Po-
wieśćkryminalna,Warszawa1979.
10Wliteraturzepolskiejpierwszyrodzimy„ajentśledczy”(taknazywanounasdetektywów)toStefanWenke(„słyn-
nywarszawskiajentśledczy”)zopowieścizeszytowychz1908roku(wydano20zeszytów);zob.AnnaMartuszewska,
Kryminalnapowieśćw:SłownikliteraturypolskiejXXwieku,Wrocław1992,s.482.
11StankoLasić,Poetykapowieścikryminalnej:próbaanalizystrukturalnej,op.cit.
10
