Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
owegocharakterystycznegodlarealnegosocjalizmuprzeciwstawie-
nia.Jesttopróbabudowytakiegoładu,wktórymwszystkieracjonalne
iefektywneelementydrugiegospołeczeństwamogłyby–pomodyfika-
cjach–zostaćzaakceptowanejakonormalnemechanizmypodstawo-
wegopierwszegoukładu.Wtedybyćmożetakżeiludzkieorientacje
(nastawienia)straciłybyswójdwoisty,schizofrenicznycharakter,dzię-
kitemu,iżniektóreprzynajmniejnastawieniazdrugiegospołeczeństwa
mogłybyefektywniesterowaćdziałaniamiwspołeczeństwiepierwszym,
będącymspołeczeństwemtoutcourt.
Zastanawialiśmysiędotychczasnadkształtemiuwarunkowaniami
orientacjiindywidualnych.Pozostajejednakpytanie,jakajestrelacja
pomiędzyposiadaniemtakiej,anieinnejorientacjiapodejmowaniem
określonychzachowań.Podjęciedanegozachowanianiewynikanigdy
–jakjużpisano–wprostanizsystemuwartości,anizpostawwobec
rzeczywistości,aninawetzpoczątkowychdyspozycjibehawioralnych.
Wymagaonoprzekonaniaoadekwatnościpodejmowanychpoczynań
wstosunkudocelów,musimiećwświadomościpodmiotuminimalną
choćbyszansęskutecznejrealizacji.Zdrugiejstronyoczywistejest,iż
danezachowaniaindywidualnesąteżwynikiemrozmaitychnacisków
sytuacyjnychisystemowych.Byspojrzećnarzeczodtejwłaśniestro-
ny,rozważmypokrótce,jakiemożliwościkształceniazachowańindy-
widualnychmadodyspozycjisystemspołeczny.Upraszczająccałąkwe-
stię,dasięrzeczsprowadzićdonastępującychmożliwości:
1.Pierwszymsposobemwpływanianazachowaniajestczystozewnętrz-
nyprzymus,opierającysięnagroźbiesankcji,zfizycznymiwłącz-
nie.Rzadkiesąprzypadkistosowaniaprzymusufizycznego,chodzi
zwykle,jaktopowieS.Ossowski(1967,s.150–151),opresjęopar-
tąnaprzemocyjakiegośinnegorodzaju.Dominacjaprzymusumoże
być–jaksięwydaje–powiązanazwyróżnionymprzezOssowskiego
(1962,s.83ipassim)monocentrycznymtypemładuspołecznego,
choćprzymusowizewnętrznemutowarzyszyćtumożetakżemniej
lubbardziejskutecznaindoktrynacja(por.Karpiński1985,s.27).
Koniecznośćpodporządkowaniasięzewnętrznemuprzymusowi
tworzyoczywiścierozmaiteobronneiracjonalizującemechanizmy
psychologiczne,trudnojednakmówićwtymprzypadkuoaktywnej
roliindywidualnejorientacjiwsterowaniuzachowaniamijednostek
(por.Koralewicz1983).Wydajesię,żemobilizacyjnazdolnośćprzy-
22
