Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Zhistoriipolskichleksemów…
jąceoboczniezczaczko,którepóźniej(wwynikumazurzenia)przekształciło
sięwcacko(SłetBrück,55,71).
OdnajdawniejszychczasówzabawkamidziecięcymiuSłowianbyły
figurkizwierzątwykonanezdrewna,zkory,zeskóry,wydłubanezkoryłó-
deczki,miniaturkinarzędziużytkowychiobronnych,jaknp.łopatki,czerpaki,
toporki,mieczyki(MSK,417)-togłówniedlachłopców,dladziewczynek
natomiast-glinianenaczyńkaorazlalki.Lalka,tatypowodziewczęcaza-
bawka,miaławdawnejpolszczyźnienazw꣥TKAitakzostałapoświad-
czonajużwXVwieku(SłstpIV
,109-110;SłetBor,298)zeznaczeniem<lalka,
marionetka,pupa’.Encyklopediastaropolskadodaje,żełątkatonazwanma-
rionetki,lalki,osóbkikuglarskiejiwogólesztucznejpostaciludzkiejwyro-
bionejzczegokolwiekiustrojonej.Stądmówiono,że«kobietystrojąsięjako
łątki»”(Gloger1996,III,162).Wyprowadzasiętęnazwęzprasłowiańskiej
postaci*lątъka<figurkazdrewna,złyka(?)’(SłetBańkII,97);natakąpostać
pierwotnąwskazująteżkontynuantynazwytejzabawkiwjęzykuczeskimlo-
utka(staroczeskielutka),serbskimichorwackimlutka(SłetBrück,309-310),
którestosowanesąpoczasywspółczesne.Tudodaćmożna,żewjęzykachpo-
łudniowosłowiańskichzeznaczeniem<lalka’występujetakżenazwakukla,
przejętazłacinyludowejzapośrednictwemgreckim(Rusek2002,218).
Przywołująctusłowa,takiejakzabawa,zabawić/zabawiać,zabawka,
zabawny,należyzatrzymaćsięprzywyjściowymsłowie-leksemiepodstawo-
wymdlacałejrodzinysłowotwórczej.Jesttopsł.*baviti,opierającesięnardze-
niubav-,najprawdopodobniejopraindoeuropejskimjeszczerodowodzie.
Pokazujesiętopsł.*bavitijakosemantycznyodpowiednikstaroindyjskiego
kauzatywnegobhavayati<doprowadzadoistnienia,stwarza’,utworzonegood
bhavati,m.in.zeznaczeniem<istnieje’.Przyjmujesię,żepsł.*bavitijestformą
pochodnąod*byti<istnieć,być,przebywać’inajprawdopodobniejznaczyło
najpierw<sprawiać,żebybyło;powodowaćistnienie’(SłpsłI,197-198).Czy
wdawnejpolszczyźniefunkcjonowałczasownikbawićotakimlubpodobnym
znaczeniu,trudnowyrokować,słownikbowiemnienotujebawić(bezprefiksu),
aodsyłajedyniedoformacjiprefiksalnychodbawić,pozbawić,wybawić,zba-
wićitp.(SłstpI,71).Trudnowięcmówićoczasownikubawić(bezprefiksu)
unasprzedXVIwiekiem;możeniewystępowałalbobyłbardzorzadkiwów-
czesnejpolszczyźnie(idlategoniepojawiłsięwekscerpowanychdosłownika
tekstachstaropolskich).Przyjmujesię,żenagrunciepolskimBAWIĆbyłto
pierwotnieczasownikoznaczeniukauzatywnymodbyćiznaczył<powodo-
wać,żecośjest,było,będzie’.Późniejwytworzyłysięwpolszczyźnieodniego
formacjeprefiksalne:nabawić,pobawić,pozbawić,rozbawić,ubawić,wybawić,
23
