Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Doświadczenieestetyczneadoświadczeniefilozoficzne
31
zasadniczonowegopojęcia,niesprowadzalnegodopojęćdo-
tychczasowych.
(b)Niekiedyzmianapoleganapowstawaniunowychpojęćem-
pirycznych,np.nowychpojęćobserwacyjnychlubpercepcyj-
nych.Przykładowo,możnasobiewyobrazićsytuację,wktórej
wnaszymotoczeniupojawiłbysięjakiśnowykolor,różnyod
wszystkich,któreumiemyklasyfikowaćzapomocądotych-
czasużywanychprzeznaspojęćbarw2.Uczącsięstopniowo
rozpoznawaćtenkoloribyćmożeznalazłszydlaniegojakąś
nazwę,weszlibyśmy
,jaksięzdaje,wposiadaniepewnegocał-
kiemnowegopojęcia:pojęciatejwłaśniebarwy
.Zauważmy
jednak,żebyłabytowgruncierzeczybardzodrobnazmiana
zpunktuwidzenianaszejaparaturypojęciowej,polegająca
jedynienarozszerzeniudotychczasowegoogólnegopojęcia
barwyopewnąkolejnąklasępróbek(próbektegonowego
koloru),awięctymrazembyłobytopoprostuustanowienie
pewnejnowejrelacjimiędzypojęciemaczymśnależącymdo
światapozanaszymipojęciami.
Trudnodziwićsiętejtendencjidozawężaniazakresumożliwych
zmianpojęciowychdotakich,któreniewyprowadzająnaswistotnej
mierzepozapewienzgórydany
,apriorycznyzestawpojęć.Wynika
onazchęciuchronienianaszejracjonalnościprzedprzypadkowością
inieprzewidywalnością,wkradającymisięwniąwrazzradykalnieno-
wymisposobamimyślenia.Tenkonserwatywnyryszcałąpewnością
obecnyjestwklasycznymtranscendentalizmie,np.uKanta,dlaktó-
regowszelkiepojęcioweinnowacjemusząpozostawaćwsztywnychra-
machwyznaczanychprzezkategorieintelektu.To,jaksztywnesąte
Kantowskieramypojęciowe,widaćszczególniedobrzezperspektywy
późniejszego,dziewiętnasto-idwudziestowiecznegorozwojutakich
dyscyplinjakmatematykaczyfizyka,aletakżenaukhumanistycznych.
Ztejperspektywywłaściwieżadnaztzw.kategoriiintelektunieza-
chowałatejkoniecznościiuniwersalności,jakieprzypisywałimKant,
nazywającjeapriorycznymi,transcendentalnymiwarunkamimożliwo-
ścidoświadczenia.Dlakogoś,czyjemusercubliskijestduchfilozofii
2SytuacjętakąsugestywnieopisująA.BiercewopowiadaniuPrzeklętarzecz
(TheDamnedThing)iH.P
.LovecraftwopowiadaniuKolorzprzestworzy(TheColourout
ofSpace).
