Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Doświadczenieestetyczneadoświadczeniefilozoficzne
33
konsekwentnietrzymaćsiętegopoglądu,prowadzitonieuchronniedo
wizjipojęćjakopewnejapriorycznejstruktury:apriorycznejalbowsen-
sieabsolutnym(jakkategorieintelektu),alborelatywnym(jakinnepo-
jęcia,któreprzecież–choćbybyły
,jaktosięmówi,nempiryczne”–mają
zarazemapriorycznąważność,przynajmniejzewzględunapewnąklasę
doświadczeń)4.Jednak–ituzaczynasięwspomnianawcześniej,głębsza
warstwatychkantowskichzducharozważań–pojęciamogąbyćwarun-
kiemmożliwościdoświadczenianietylkowtymsensie,żeniejakozgóry
jeprojektują,lecztakżewtym,żegowłaśnienieprojektują,żepod
pewnymiprzynajmniejwzględamiprojektująjenieskutecznie.Możemy
doświadczaćczegoś,nacoliteralnieniemamyżadnegopojęcia–ito
właśniewprzebiegudoświadczeńskładającychsięnanaszeżyciejest
najciekawszeinajważniejsze.Doświadczeniatakieprowadząbowiem
dopowstawanianowychpojęć–niesprowadzalnychdotych,którejuż
wcześniejposiadaliśmywnaszymrepertuarze.
Wświetletychuwagpowinnobyćjużniecobardziejzrozumiałe,dla-
czegodoświadczenieimyśleniemożnauważaćzapojęciaozbliżonym,
jeśliniewręczidentycznymzakresie.Chodziwgruncierzeczyojed-
ną,podstawowąsprawę:doświadczenieimyślenietodwaoblicza,jakie
ukazujenamjedenitensamproceszmienianiasięnaszychpojęć.Gdy
ujmujemygozapomocąpojęciamyślenia,zwracamyuwagęnato,że
wydarzasięonwsferzepojęć,tradycyjnie(wkażdymraziewtradycji
nowożytnej)umieszczanychwporządkumyślenia.Gdymyślimyonim
jakoodoświadczeniu,rozważamygowgruncierzeczyjakopewienpro-
ceszachodzącywświecie,jakozmienianiesiępewnegofragmentuświa-
ta.Fragmentu,którymsamijesteśmy
,wmiarętego,jakówfragment
przebywaswążyciowątrajektorię,zbliżającsiędokolejnychobszarów
ifragmentówtegożświataioddalającsięodnich.Ponieważzaśwobu
przypadkachmożnaówprocesopisaćjakozmienianiesiępojęć,przeto
osamychpojęciachcoraztrudniejbędzienamtumówićjakoojedno-
znacznieprzyporządkowanychdoporządkumyślenia.
Czasnakolejnykrokwtychkantowskichzduchaiwłaśniedlate-
gopozaKantaprowadzącychrozważaniach.Zapytajmy:czymwtakim
4OtychdwóchznaczeniachapriorycznościpisałemobszerniejwartykuleDwapo-
jęciaaprioryczności,[w:]Ideatranscendentalizmu.OdKantadoWittgensteina,red.P
.Parszu-
towicz,M.Soin,Wyd.IFiSPAN,Warszawa2011,s.131–143;przedruk[w:]M.Porę-
ba,Wolnośćimetafizyka.Esejezfilozofiipierwszej,WNPWN,Warszawa2017,s.178–191.
