Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
42
Mitwumyśle.Ewolucyjno-kognitywnepodstawyformmitycznych
stopniaprzyporządkowaniaelementudokategoriiwpływałanaróżnewy-
miarymierzonewbadaniuprocesówpoznawczych.Niektórezefektówmoż-
nałatwoprzewidzieć(naprzykładkrótszyczasreakcjinaelementyprototy-
powe).Inneokazująsięcałkowiciesprzecznezintuicyjnymioczekiwaniami
iniezwykleinteresującezewzględunawynikająceznichkonsekwencje(do-
tyczytonaprzykładasymetriipodobieństwa).Głównezwykrytychwba-
daniachefektówprototypowychprzejawiaływnastępującychwymiarach34:
•
Czasreakcji(szybkośćprzetwarzania)–decyzjaozakwalifikowaniuda-
negoelementudokonkretnejkategoriijesttymszybsza,imbardziej
jestonpodobnydoprototyputejkategorii.Dobrymprzykłademtej
tendencjisąwynikibadań,wktórychproszonoodopasowaniewzo-
rówzkropekdojednegozczterechtypów.Imbardziejdanywzórprzy-
pominałjedenzoryginalnychtypów,tymszybciejzapadaładecyzja
ouznaniuichwspólnejkategorialnejprzynależności35.
•Szybkośćuczeniasię–badaniszybciejzapamiętująelementyprototy-
powe,copotwierdzamiędzyinnymiliczbabłędówpopełnianychprzy
klasyfikacji.Dotyczyłotonaprzykładciągówprzypadkowychliter.
Imbardziejdanyciągprzypominałciągwskazanyjakoprototyp,tym
mniejbłędówprzyjegoklasyfikacjipopełnialibadani.Ciągipozosta-
jącezciągiemprototypowymwyłączniewpośredniejrelacji,opartej
napodobieństwierodzinnym,zapamiętywanebyłygorzej36.
•
Kolejnośćprzyswajania–wtrakcienaukiludzienajpierwnabywająwie-
dzęoelementachprototypowych.Naprzykładrodzimiużytkownicy
nowogwinejskiegojęzykadani,wktórymistniejąnazwytylkodwóch
kolorów(nciemny”injasny”),uczącsięwyodrębnianianowychbarw,
wpierwszejkolejnościprzyswajalibarwyogniskowe,pełniącefunkcję
prototypuwstosunkudopokrewnychimkolorów37.
•Szybkośćikolejnośćprzywoływania–badani,proszenioodtworze-
nieskładudanejkategorii,najpierwreprodukowalijejelementypro-
totypowe,adopierownastępnejkolejnościelementyperyferyjne.
34
Krótkiepodsumowanieefektówprototypowychznaleźćmożnaw:eadem,Zasady
kategoryzacji,op.cit.,s.24–26;G.Lakof,Kobiety,ogieńirzeczyniebezpieczne...,op.cit.,s.39–
41;C.B.Mervis,E.Rosch,CategorizationofNaturalObjects,nAnnualReviewofPsychology”
1981,Vol.32,s.96–98.Poniżejodsyłamtakżedotekstów,wktórychRoschiinniprezentowali
oryginalnewynikibadańnadposzczególnymiefektamiprototypowymi.
35
E.Rosch,C.Simpson,R.S.Miller,StructuralBasesofTypicalityE¶ects,nJournalof
ExperimentalPsychology:HumanPerceptionandPerformance”1976,No.2,s.491–502.
36
Ibidem.
37
E.Rosch,NaturalCategories,nCognitivePsychology”1973,Vol.4,No.3,s.328–350.
