Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
18
Wstęp
czekającynaswojegohistoryka38,zapisstudenckiejcodzienności,naukiiza-
bawy,kontaktówzpoloniąmoskiewską.W1851roku,kiedywMoskwiestu-
diowałojciecpamiętnikarza,wśródstudentówznajdowałosię23%Polaków,
dziesięćlatpóźniejjuż30%39.Popowstaniustyczniowymdostępnośćstudiów
wRosjidlaPolakówniezawszebyłatakasama.Rywalizowałyzesobąiścierały
siędwieprzeciwstawnetendencje-zjednejstronyobawaprzedszkodliwym
wpływempolskiejmłodzieżyiDpolskiejpropagandy”,zdrugiejkoncepcja-re-
alizowananiebezpowodzenia-asymilowaniaelitpodbijanychterytoriówpo-
granicza(okrain)Rosjipoprzezedukacjęipracę.Dotegodochodziłarealnapo-
trzebawykwalifikowanychkadrnaogromnymobszarzeImperiumRosyjskiego.
WieluPolakówzKrólestwaPolskiegoiziemzabranych,polskichabsolwen-
tówrosyjskichuczelni(choćnaobecnymetapiebadańtrudnopowiedzieć,jaka
byłatoczęść)decydowałosięnapozostaniepostudiachwRosjiipodjęcietam
pracy.Emigracjaniezawszeinienajczęściejwynikałazambicjilubkarierowi-
czostwa,leczżyciowejkonieczności.Początekmasowejmigracjizarobkowej
inteligencjipolskiejnawschód,zwłaszczazziemzabranych,przypadanalata
sześćdziesiąteXIXwiekuiobejmujecałąRosję(wcześniejPolacyosiedlalisię
główniewPetersburguiMoskwie40).HistorykLeszekZasztowtwiążejązprze-
prowadzonąnaogromnąskalęzsyłkąwgłąbRosjiosóbpodejrzanychozwią-
zekzpowstaniemlubonielojalnośćwlatach1863-1865:DNiemniejzasadna
wydajesięhipoteza,żepolskaemigracjaekonomiczna-wgłąbRosjicarskiej-
byławzalążkuściślepowiązanazprocesamiprzymusowychprzesiedleńizsył-
ki,wynikającymizcarskichrepresjiwobecPolaków”41.Wciążjednakniewiemy,
jakaczęśćzesłanychpoodbyciukarydobrowolnierezygnowałazpowrotu,jaka
częśćwtrakcieodbywaniaprzymusowegopobytupodejmowałapracęumysło-
wą,zgodniezrozporządzeniemzabronioną.Przymusoweprzesiedleniastano-
wiływażnyczynniksprzyjającypozostaniuwgłębiRosji,równieważnymbyło
ukończeniestudiównarosyjskichuczelniach.Takczyinaczej,zjawiskodobro-
wolnegowyboruRosjijakomiejscapracyidorobieniasięzaczęłonarastaćwraz
zkurczeniemsięrynkupracydlapolskiejinteligencjiwmiejscuurodzenia.
Zjednejstronyrosłaliczbaosóbzdobywającychwyższewykształcenie,zdru-
giej-miejscawurzędach,szkołachiinnych,skądinądbardzonielicznychinsty-
tucjachsłaborozwiniętegokraju,zajmowalizpolitycznychprzyczynRosjanie.
38UniwersyteckiestudiaPolakówwRosjidoczekałysiękilkuznakomitychmonografii:
A.Kijas,PolacynaUniwersytecieCharkowskim1805–1917,Poznań2008,F
.Nowiński,Polacyna
UniwersyteciePetersburskimwlatach1832–1884,Wrocław1986,J.Tabiś,Polacynauniwersytecie
kijowskim.1834–1863,Kraków1974.
39H.G.Runo,PolacynaUniwersytecieMoskiewskimwpołowiezeszłegostulecia,w:„Znicz”.Ka-
lendarzinformacyjnyzdziałemliterackimnarokzwyczajny1905,Warszawa1905.
40L.Bazylow,PolacywPetersburgu,Wrocław1984.
41L.Zasztowt,Powstaniestycznioweijegokonsekwencjedemograficzne.Zesłaniaiprzesiedlenia
ludnościpolskiejzzachodnichguberniwgłąbCesarstwaRosyjskiego,w:EuropaŚrodkowo-Wschodnia
aRosjaXIXiXXwieku:wkręguedukacjiipolityki,Warszawa2007,s.148;oemigracjim.in.
W.Łukawski,HistoriaSyberii,Wrocław1995.
