Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
1.Dlaczegolos?Impresjewprowadzające
Zarównowstoicyzmie,jakineoplatonizmieodnajdujemyobrazy
bieguludzkiegożyciawanalogiidowidowiskdramatycznychwteatrze
greckim.Topoczątkitejnośnejwdziejachmetaforyki.Przykładem
pierwszymjestEpiktet,którywEncheiridionietakzwracałsiędoczło-
wieka:BPamiętaj,żejesteśaktoremgrającymrolęwwidowiskuscenicz-
nym,adotegowtakimwidowisku,jakiespodobałosiędramaturgowi
ułożyć:wkrótkim-jeżelikrótkie,długim-jeżelidługie.Jeżelichciał,
żebyśgrałrolężebraka,starajsięitęrolępomistrzowskuodegrać.Itak
samosięstaraj,kiedycipowierzyrolęchromego,monarchyalboszarego
obywatela.Twojąbowiemjedyniejestrzecząpowierzonącirolęodegrać
pięknie,samwybórnatomiastjestsprawąinnego”14.Tyminnymjest
niewątpliwiedlaEpiktetabóg,zapewnepostoickurozumianyZeus,
jakorozumświata,kosmicznylogos,opatrznośćjakonajwyższeprawo
kierującewszystkimdladobracałości.Życiezatemjestanalogiądogry
aktorskiej,tkwiwnimwyzwaniedodobregoodegraniaroli,tej,która
zostałanamwyznaczonaprzezboskiegoreżysera.Niemasensuplano-
waćwłasnejdrogidoszczęścia,dospełnieniażycia,skorowydarzenia
sąnieuchronneiniemamywpływunaichzaistnienie,niemożemy
wżadensposóbnadnimizapanować.Atoonetworząramynaszegoży-
cia,wpływająnajegokierunek,określająkonkretnesytuacje.Czywtej
wizjimieścisięwolnośćczłowieka?Tak,alerozumianajakoakceptacja
tego,cosięwydarza,zpełnąjednakświadomością,żerealizująsięza-
wszemożliwościnajlepszezmożliwych.Wpolskiejliteraturzedobrym
przykłademjestlalkajakomarionetkaRzeckiegowznanejpowieści
BolesławaPrusa15.
Wartotuteżprzywołaćpóźniejsząoponadstolatwstosunkudo
EpiktetawizjęPlotynaoludzkichdramatachiichreżyserze,cowprowa-
dzaomówionąwyżejmetaforężyciaczłowiekawklimatyneoplatońskie.
CzytamywEnneadzietrzeciej:BWludzkichdramatachdałtwórcasłowa,
aowo«udasię»iowo«nieudasię»makażdyzaktorówodsiebieizsiebie,
bopozostajeimjeszczetrudgrypozasłowamitwórcy”16.Dramatzatem
jestgotowy,słowazostałynapisane,naszelosowoprzydzielonerolewpi-
14Epiktet,Encheiridion,17,w:tegoż,Diatryby.EncheiridionzdodaniemFragmen-
tóworazGnomologiumEpiktetowego,tłum.L.Joachimowicz,PWN,Warszawa1961,
s.463.BPamiętaj,żewżyciuwinieneśsięzachowywaćjaknabiesiadzie.Postawiąprzed
tobąwokółkrążącąmisę-wyciągnijrękęiprzyzwoicieweźswojączęść.Idziewruch
dalej-niezatrzymuj!Niedoszłajeszczedociebie-niewódźzaniązdalazłaknionymi
oczami,aleczekajspokojnie,ażtamisastanieprzedtobą”(s.462).
15Szczególniejesttowidocznewrozdziale2tomuILalkiPrusa.
16Plotyn,Enneady,t.I,tłum.A.Krokiewicz,PWN,Warszawa1959,s.307.
