Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
JerzyStelmach
Ilośćizróżnicowaniekoncepcjinaturalizmuprawniczegoweuropejskimpra-
woznawstwiesązadziwiające.Pewnezałożeniacharakterystycznedlarealizmu
prawnegoodnaleźćmożnajużwewspomnianejwcześniejszkolewolnegoprawa,
zwłaszczazaśwpracachHermannaKantorowiczaiStanisławaEhrlicha
15
0Naj-
częściejkojarzonazeuropejskimrealizmemprawnymjestjednakwciąższkoła
skandynawska,którejnajważniejszymiprzedstawicielamibylizpewnościąAxel
Hägerstrӧm,KarlOlivecronaorazAlfRoss
16
.Natymjednakrefleksjanaturali-
stycznaweuropejskimprawoznawstwiebynajmniejsięniekończy.Zwrócićuwa-
gęnależałobyzwłaszczananurtrealistycznywrosyjskiejfilozofiiiteoriiprawa,
napsychologicznąteorięprawaLeonaPetrażyckiego,noiwreszcienafrancuski
iwłoskirealizmprawny
17
.Wątkinaturalistycznemożnaodnaleźćponadtowwielu
innychkoncepcjachfilozoficznoprawnych,którezrealizmemprawnymzdająsię
niemiećnicwspólnego.NochociażbyupozytywistyHerbertaHarta,gdyidzie
ojegorozumienieregułyuznania,czyuzwolennikahermeneutykiprawniczej
ArthuraKaufmanna,któryrozważaprzypadekzależnegorównieżodkontekstu
empirycznegoUkonkretnegoprawa”
18
0
Zjakichśpowodówdwudziestowiecznyprojektnaturalizmuprawniczegonie
zostałdokończony.Istniejązapewnewielorakieprzyczynyodejściaodnaturalizmu
wlatachsiedemdziesiątychpoprzedniegowieku.Chcępokusićsięowymienienie
kilkuspośródnich.Pierwsząztychprzyczynjestniespójnośćniektórychkoncepcji
naturalizmuprawniczego.Zabrakłokonsekwencjiwbudowieposzczególnychteo-
rii.Mamnamyśliwszczególnościwłaściwepowiązanienaturalistycznejontologii
prawazepistemologiąprawniczą.Nawetgdyitenwarunekbyłspełniony,jakto
mamiejscechociażbywprzypadkukoncepcjiPetrażyckiego,towidzimy,żejego
psychologianiewytrzymałajednakpróbyczasu.Drugąprzyczynązmniejszenia
sięzainteresowanianaturalizmemprawniczymbyłazmianaUobowiązującychpa-
radygmatów”,wszczególnościzwrotwstronęanalitycznychbadańnadprawem,
którydokonałsięprzedewszystkimweuropejskiejfilozofiiiteoriiprawa,właśnie
wlatachsiedemdziesiątychpoprzedniegowieku.Ostatnia,któraprzychodzimido
15
WpolskiejliteraturzeprawniczejprzyjąłsięniezbytchybaszczęśliwieterminUszkoławolne-
goprawa”lubUszkoławolnegoorzecznictwa”,wliteraturzeniemieckiejużywanobowiemmających
niecoinneznaczeniepojęćFreirechtsbewegunglubFreirechtslehre0
16
WięcejnatentematpiszeK.EliaszwartykuleObowiązywanieprawawujęciuskandynawskiego
realizmuprawnego,publikowanymwtomieNaturalizmprawniczy.Stanowiska0
17
OrosyjskimrealizmieprawniczympiszeJ.StanekwartykułachRosyjskirealizmprawny.Psy-
chologicznakoncepcjaprawa–powstanieirozwójorazTeoriaNikołajaKorkunowa.Pierwszapróbapsycholo-
gicznegoujęciaprawa;oPetrażyckimpisząB.Brożek,Emocjejakofundamentprawa.UwagioteoriiLeona
PetrażyckiegoorazA.Brożek,LeonaPetrażyckiegowizjalogikiadekwatnej;ofrancuskimrealizmiepraw-
niczymzkoleiW
.Załuskiwprzywołanymjużwcześniejartykule(RealizmprawniczyBłażejaPascala),
zaśowłoskimrealizmieA.SerpewartykuleWperspektywierealizmu.NorbertoBobbiooprawie,polityce
idemokracji.WszystkiewymienioneartykułypublikowanesąwtomieNaturalizmprawniczy.Stanowiska0
18
Por
.J.Stelmach,Regułauznania(w:)Studiazfilozofiiprawa,t.I,red.J.Stelmach,Kraków2001,
s.63in.;A.Kaufmann,VorüberlegungenzueinerjuristischenLogikundOntologiederRelationen.Grun-
dlegungeinerpersonalenRechtstheorie,Rechtstheorie1986,t017,s0258in0
18
