Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
I.Teoretyczno-metodologicznezałożeniapracy
t.j.ujmującesygnatjakonarzędzieczynności”,pochodząceodczasowników,
np.chodak,czerpak,siekaczorazod„czynnika”,np.lekarstwo[1933,s.149].
Niezaliczadonichwyrazówoznaczeniusubstancji,np.czyściwo,paliwo,
umieszczającjewprzeznaczeniowejgrupierzeczownikówmateriałowych.
SubstancjezostajązaliczonedonominainstrumentiprzezHenrykaUłaszyna,
którywGramatycejęzykapolskiegowyróżnia„nazwyprzedmiotów,zapośred-
nictwemktórychwykonujesiępewneczynności,więcnazwyprzedmiotów,
narzędzi,częściowosubstancji”[1923,s.16].Wzakresierzeczowników
materialnychpozostawiaonnazwygatunkówmięs,drewna,napojówodnazwy
owoców.
Napojęcienarzędziazwracalirównieżuwagęautorzypolonistycznychprac
językoznawczychzzakresuskładniprzyokazjirozważańdotyczącychfunkcji
składniowejnarzędnika[Heinz1965,s.106–108;Łoś1904;Szober1957,
s.356–359;Tokarski1967,s.120–122],poświęconychdopełnieniu[Klemensie-
wicz1969]lubokolicznikowi[Heinz1965,s.86;Krasnowolski1909].Właśnie
wpracachzzakresuskładniporazpierwszypojawiłsięwpolskiejliteraturze
językoznawczejtermin„środek”[Krasnowolski
1
1909,s.81–83],„czynnik
pomocniczy”,„materiapomocnicza”[Łoś1904,s.17–25].Ujęciatewskazywały
zakressemantycznynarzędzia,wyrażonywkonstrukcjachsyntaktycznych
2.Rola
środkaczynnościwzdaniachbyłarównieżprzedmiotemrozważańwpolskich
pracachzzakresuteoriiskładniisemantyki,np.ZygmuntaSaloniego[1975],
AnnyWierzbickiej[1969,s.74–75],StanisławaKarolaka[1972,s.139].
PróbępełnegoopisuśrodkaczynnościijegomiejscawzdaniupodjąłMaciej
Grochowski[1975]wpracyŚrodekczynnościwstrukturzezdania.Wrozprawie
tejsformułowałpodstawowyzakresitreśćtegotypuargumentu,którymusi,
wedługautora,implikowaćwzdaniuzarównoagensaosobowego,jakiobiekt
czynności.Wogólnejklasiesyntaktyczno-semantycznejśrodkaczynności
umieściłnarzędzia,substancjeimateriały.Takipodziałnależącychdojednej
klasynazwwynikazichstosunkudoobiektówczynnościicharakteruwy-
woływanychwnichzmian.WedługMaciejaGrochowskiegonarzędziato
przedmioty,„któremająwłasnykształtiniestająsięczęściamiobiektów
reprezentowanychprzezpatiensa”[1975,s.38].Substancjeróżniąsięod
narzędzibrakiemwłasnegokształtu(np.ciecze,gazy,proszki)oraztym,że
„wrezultaciezmianywobiektach,reprezentowanychprzezpatiensastająsięich
częściami”[1975,s.38],ulegajązużyciuwwynikuczynności.Odrębnągrupę
1A.Krasnowolskiśrodekczynnościprzeciwstawiałpojęciunarzędzia:„środektymsięróżni
odnarzędzia,żejestpojęciemoderwanymioznaczaalboczynność,albojakązaletęlubwadę,gdy
narzędziemjestprzedmiotmaterialny,potrzebnydowykonywaniaczynności,wyrażonej
orzecznikiem”[1909,s.81–83].
2WedługJ.Łosia„narzędziemmożebyć:rzeczmartwa...,żywioł,częśćciała,istotażywa,tj.
zwierzęlubnawetczłowiek,awreszciewszystkoto,coprzedstawiajakąkolwieksiłęduchową,
czyliwszystkoto,coskładasięnatreśćnaszychpojęćoderwanych”[1904,s.9].
