Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
24
Szkołabadeńska
równieżwinnychdziedzinach,tyleżeniewieluonimwie.Takżeoprzed-
stawieniach,zaktórychpomocą1jaksądzimy1poznajemyświat,mówi
psychologiaipokazujenam,żeichelementyipowiązaniamiędzynimi
orazuczuciepewności,któresięwiążezpewnymiprzedstawieniami,są
koniecznymiproduktamimechanizmupsychicznego.Ktojednakżeposzu-
kujeprawdy,tenczujesięodpowiedzialnyzasweprzedstawienia.Wie,że
takżewtejsferzeobowiązujesystemprzepisów,którepowinienwypełnić
iodktórychmniejlubbardziejodchylasięrzeczywistyprocesmyślowy.
Takżewtejsferzezatemwobecprzyrodniczokoniecznieuwarunkowanej
rzeczywistościpanujeświadomośćreguł,któreokreślająwartośćtego,co
zostałopomyślanezapomocąprzyczynowejkonieczności.Podobniejest
wdziedzinieestetycznej.Sztuka,podobniejaknaszeodczuwanieota-
czającegoświata,możezawdzięczaćswepowstanie(Ursprung)naturze,
czyteżludzkiejaktywności.Jestokreślanaprzezuznanielubdezaproba-
tę,wynikazatemznaturalnejstrukturyprzyrodniczej(naturgesetzlichen
Zusammenhange).Ktojednakwierzywideałpiękna,tenwie,żejedynie
pewnenaocznościwinnymusiępodobać,ainne,którebyćmożemocą
przyrodniczokoniecznegopobudzeniaokreślonegouczucia,rzeczywiście
musiępodobają,podobaćsięniepowinny.Takżetunormatywny(nor-
male)sposóbodczuwaniaprzeciwstawiaonsposobowirzeczywistemu.
Dlakulturowodojrzałegoczłowiekaistniejenietylkomoralne,lecz
takżelogiczneiestetycznesumienie.Czynionsiebieodpowiedzialnym
nietylkozaswechcenieipostępowanie,alerównieżzamyślenieiodczu-
wanie;jestsprawcąbłędumyślowegoibezguścia1niemniejniżmoral-
negozaniedbania.Znaobowiązekzarównowzględemwłasnegochcenia
ipostępowania,jakiswegomyśleniaiodczuwania.Wieiodczuwazbó-
lemorazzewstydem,jakczęstoprzyrodniczokoniecznybiegjegowe-
wnętrznegożyciagwałciteobowiązki.
Możnanawetpowiedzieć,żedopierowtejlogicznejiestetycznejfor-
mieodczucieodpowiedzialnościwystępujewsposóbczysty.Niejestono
niczyminnymjakświadomościąpodporządkowanąnakazowiiodjego
wypełnieniazależywiedzaowartościwłasnejaktywności.Wprzypadku
większościludzisumieniemoralnesamozsiebiestapiasięmniejlubbar-
dziejzodczuciemobawy(czyteż,conatosamowychodzi,znadziejąna
nagrodę):żadnaobywatelskakara,żadnagroźbawynikającazwiaryreli-
gijnej,żadnabezpośrednioodczuwalnastratanieprowadządopogwałce-
nialogicznego,czyteżestetycznegoobowiązku.Właśnieztegopowodu
douszlachetnieniasumieniaetycznegoidojegowychowaniakuczyste-
mu,pozbawionemuwszelkicheudajmonistycznychwzględówpoczucia
obowiązku,niemaefektywniejszegośrodkapedagogicznego,jakobudze-
nielogicznegoiestetycznegosumienia.Moralnedziałaniewykształcenia
intelektualnegoiestetycznegopolegawistocienatym,żeczłowiekuczy
