Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
22
MirosławaMarody
zjawiskzachodzącychw»polskimlaboratorium«”niepozwalabadaczomdo-
strzec,iżnwieleztychzjawiskiprocesówodnaleźćmożnatakżewinnychty-
pachspołeczeństwikultur”1,ipokazywali,wjakisposóbpewne,wydawałoby
sięspecyficzniepolskiezjawiskamożnawyjaśnićdziękiwykorzystaniupojęcia
amoralnegofamilizmu,ukutegoprzezBanfielda(1979)doopisuprocesówza-
chodzącychnawłoskiejprowincji2.
Oczywiście,zdzisiejszejperspektywylepiejmożnazrozumiećobietenden-
cje.Zjednejstrony,stanowiłyonewyrazpewnychnieartykułowanychwprost
założeń-naprzykładżewnawetrozmiękczonych,alenadaltotalitarnychwarun-
kachkontrolizachowańznajomośćludzkichpostawiwartościmawiększąmoc
prognostyczną,lepiejpozwalaprzewidziećtrwałośćsystemu,niżwiedzaoich
działaniach3.Zdrugiejstrony,bezpośredniośćdoświadczeniapozwalaładostrzec
wbadanychzjawiskachtakieaspekty,którychniewychwytywałypojęciaużywa-
newsocjologiiświatowej-przykłademmożetubyćodmiennośćznaczeńdobrze
znanegopodziałunasferęprywatnąipubliczną,lubdlaktórychwzachodniejso-
cjologiipoprostubrakbyłopojęć,coznakomiciedokumentujenaprzykładana-
lizafenomenunzałatwiania”,dokonanaprzezJanineWedelwPrivatePoland4.
Przekonanieowadzeindywidualnychwartościiwyjątkowościzachodzących
wPolsceprocesówspołecznychwzmocnionezostałoprzezfenomenSolidarności
iprzeniesionewokrestransformacji.Wartojednakzauważyć,żechoćukładem
odniesieniadlaanaliztransformacyjnychbyłodośćidealistycznewyobrażenie
systemudemokratyczno-liberalnego,tojednaksamfakt,żetransformacjębadano
wkategoriachstopniazbliżaniasiędotegodobrzeopisanegowliteraturześwia-
towejsystemu,wymuszałczęstszeodwoływaniesiędopowszechnierozpozna-
wanychkoncepcjizachodnich.Ostatnimchybapojęciempróbującymuchwycić
specyfikęprocesówpolskiejzmianybyłowprowadzoneprzezAndrzejaRycharda
określenienprzedwczesnakonsolidacja”5,którezarazemwieściłokresowejspe-
cyfiki-systembudowanynazałożeniachwolnegorynkuorazdemokratycznych
proceduriwartościskonsolidowałsię-nawetjeśliprzedwcześnie-natyle,że
trudnobyłooczekiwaćjakichśistotnychzmianwywołanychsamymprocesem
transformacji.Wposzukiwaniuwyjaśnieńzachodzącychwjegoramachprze-
miannależałozwrócićsiędoteoriiopisującychzmianyprzekształcającemodel
wyjściowy.
1E.Tarkowska,J.Tarkowski,„Amoralnyfamilizm”,czyliodezintegracjispołecznejwPolsce
latosiemdziesiątych,w:Grupyiwięzispołecznewsystemiemonocentrycznym,red.E.Wnuk-
-Lipiński,Warszawa1990,s.37.
2Zob.E.C.Banfield,Themoralbasisofabackwardsociety,w:PoliticalCorruption.Readings
inComparativeAnalysis,red.A.J.Heidenheimer,NewBrunswick1979.
3Por.szerzejM.Marody,Homosovieticusandthechangeofvalues.ThecaseofPoland,w:
Landmark1989.CentralandEasternEuropeanSocietiesTwentyYearsaftertheSystemChange,
red.HeinrichBest,AgnieszkaWenninger,Münsteretal.2010,s.80-90.
4J.Wedel,ThePrivatePoland:AnAnthropologist’sLookatEverydayLife,NewYork-Oxford
1986.
5A.Rychard,Czytransformacjasięskończyła?,Warszawa1996.
