Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
I.Poezjażałobna–współcześnie
1.Niewielejestwspółcześniegatunków,którebyłybytakmocnozakorze-
nionewtradycji,jakgatunkiżałobne.Icharchaicznepochodzenie,potwier-
dzonewnaszejkulturzezapisamitekstówstaroegipskich,starogreckich,he-
brajskichipóźniejszych–rzymskich,wskazujenawspólnotęludzkiegodo-
świadczeniażałobyutrwalonąwpiśmie.Wszak„naturalnymśrodowiskiem
śmiercijestżycie”,akulturapodejmujewysiłekjejinterpretacjiwsposób
służącyżyciu1.Literaturafuneralnabierzewięcnasiebie,mniejlubbardziej
świadomie,zadaniezmierzeniasięzutratąbliskich,nazwaniajejioswojenia.
Atakżeprzeniesieniaosobistegoprzeżycianapłaszczyznęwspólnotowego
obrzędu,które–bezwzględunato,jakiaspektzyskujeznaczenieipierw-
szeństwo–dokonujesięprzyudzialesłowa.Wyszeptanepożegnanie,okrzyk
niemożliwegobuntuczyrytualnyzaśpiew–towszystkoznajdujemywpo-
ezjiidzisiaj.
Citwórcy,którzysięgająpostarożytnegatunkifuneralne–nawetpoto,by
radykalniezmienićichfunkcje,dokonaćprzewartościowaniatreścilubstylu
–wybierajątradycjęipotwierdzająprzynależnośćdowspólnoty,którawypra-
cowałajęzyknazywającynajtrudniejszeludzkiedoświadczenie.Tworząwy-
powiedziodwołującesiędotradycjigatunkowychiichwyrazistychrealizacji,
zapisanychwprzeszłości.Jednocześniedokonująich„przekładu”namowę
własną,„abyto,cojest,mogłobyć”2.Dziejesiętaktymbardziej,żeutwory
przezemnieanalizowanesąwwiększościtekstamiautobiograficznymi:auto-
rzyzawierajązczytelnikiemjednocześnie„paktautobiograficzny”i„paktre-
ferencjalny”wtymznaczeniu,jakietymterminomnadajePh.Lejeune3.Ich
1Por.:S.Cichowicz,Śmierć:gwałtnaideilubreakcjażycia,[wstępdo:]Antropologiaśmierci.Myśl
francuska,wybóriprzeł.S.CichowicziJ.M.Godzimirski,Warszawa1993,s.5–23.
2Zob.rozważaniaH.G.Gadameranatematrolitradycjiwewspółczesnejliteraturzewjego
tekścieAktualnośćpiękna.Sztukajakogra,symboliświęto,przeł.K.Krzemień,[w:]Zmierzchestetyki–
rzekomyczyautentyczny?,wybóriwstępS.Morawski,t.1,Warszawa1987,s.346–355.
3Por.:Ph.Lejeune,Paktautobiograficzny,przeł.A.W.Labuda,„Teksty”1975,nr5,s.31–49.
Lejeuneproponujetam(wodniesieniudoprozy),byuznaćza„paktreferencjalny”stosowanie
zasadyodtwarzaniaweryfikowalnegoobrazurzeczywistościipodobieństwadoprawdy
wmiejscetworzeniajejiluzji(s.42).Francuskibadaczustaladefinicjęautobiografii,opierając
sięnaczterechkategoriach,zktórychnaporządekpoetyckiejorganizacjitekstudajesięprze-
transponowaćzwłaszczatożsamośćautorainarratoraoraz–rzadziej–tożsamośćnarratora
zgłównymbohaterem(s.31).Połączenieobupaktów:autobiograficznego(„ja,poetasygnujący
tekst,przekazujęwnimwłasnedoświadczenie”)ireferencjalnego(„mojąprawdą–wpisaną
wtenwiersz–jestmójżal,smutek,mojarozpacz”)wprzeważającejliczbiepowojennychwier-
szyfuneralnychpowoduje,żeczytanesąonezuwagą,szacunkiem,współczuciem,jakoodbi-
cieautentycznychprzeżyć.WwydanejniedawnoksiążcePh.Lejeune’aWariacjenatematpew-
