Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Poezjażałobna–współcześnie
25
Zgórynależyzastrzec,żebezkrytyczne,nieinnowacyjne,ignorująceproces
historycznoliterackiponowieniewzoru(nawetwramachkoniecznejmodyfi-
kacji)7,prawiewlirycepowojennejniewystępuje.Byłobybowiemzwykłym
epigonizmem.Najbliżejtakiejspetryfikowanejobecnościwzorusąwiersze
żałobnesocrealizmu,alenawetichepigonizmniemaznamionczystejimitacji8.
s.199).B.Witosz,jakwieluteoretykówliteratury,zwracauwagęnaniebezpieczeństworozmy-
ciapojęć,związaneznadmiernymrozszerzaniemzakresupojęciaintertekstualizmu:„Rady-
kalnestanowiskotraktującetekstjakopermanentnydialogwprzestrzenimiędzytekstowej
uniemożliwiawkońcuopistaktekstu,jakiintertekstualności”(B.Witosz,Metatekstwutworze
literackim.Problemyteoretyczne,[w:]Literaturaaheterogenicznośćkultury.Poetykaiobrazświata,
red.E.CzaplejewicziE.Kasperski,Warszawa1996,s.146).Problemjestznanyliteraturzeod
zawsze:H.Markiewicz,referujączdystansemrozmaitekoncepcjeintertekstualności,przypo-
minao„prastarymtoposiewtórnościwszelkiegopisarstwa”itraktujejejnajradykalniejsze
propozycjejakokonceptokreślonejfilozofiikultury,małoprzydatnywbadaniachliterackich.
Dlatego–wobecrozlicznychodmianintertekstualnościgenetycznej,intencjonalnej,immanent-
nejirecepcyjnej–proponuje,abyskupićsięnatej,którąodsłaniasamtekst,wstopniudo-
strzegalnymdlakompetentnegoczytelnika(por.:H.Markiewicz,Wymiarydziełaliterackiego,
Kraków1996[=PracewybraneHenrykaMarkiewicza,red.S.Balbus,t.IV],s.213–238).Podobnie
M.Głowiński,który,takżezdroworozsądkowo,twierdzi:„Odwołanieintertekstualnejestzaw-
szeodwołaniemzamierzonym,awięcwprowadzonymświadomie(choćstopieńowego
uświadomieniamożebyćróżny),adresowanymdoczytelnika,którywinienzdaćsobiesprawę,
żeztakichczyinnychpowodówautormówiwdanymfragmencieswojegodziełacudzymi
słowami”(Ointertekstualności,s.85).Zdefiniowanąprzeztychdwóchbadaczykoncepcjęin-
tertekstualności(zbieżnątakżezpropozycjamiM.Pfistera,Koncepcjeintertekstualności,s.202),
takwodniesieniudopojedynczegotekstu,jakidosystemu,zwłaszczagatunkowego,przyj-
mujęjakoobowiązującąwmojejpracy.Dodaćnależy,żerozróżnienie„podświadomychremi-
niscencji”istosowanychwsposóbzamierzonynawiązańdotekstówinnychpisarzypojawia
sięwprekursorskichnagrunciepolskimbadaniachK.Górskiegonadzjawiskiemaluzjiliterac-
kiej(por.:K.Górski,Aluzjaliteracka.IstotazjawiskaijegotypologiaorazSłowackijakopoetaaluzji
literackiej,[w:]Zhistoriiiteoriiliteratury,seria2,Warszawa1964,s.7–9i182–189).
7Gatunekjestzawsze„grąkoniecznościimożliwości”idopieronatletychdrugich„ujaw-
niasięto,cowdanymczasiejestwgatunkukonieczne”–pisałw1965rokuM.Głowiński(Ga-
tunekliterackiiproblemypoetykihistorycznej,[w:]Genologiapolska.Wybórtekstów,wybór,oprac.
iwstępE.Miodońska-Brookes,A.Kulawik,M.Tatara,Warszawa1983,s.88–89).Badaczuj-
mujegatunekliterackisystemowo,jako„istniejącyintersubiektywniewdanejepocezespół
wskazań,zasad,przyzwyczajeń,regulującychokreślonądziedzinęwypowiedzi,decydujących
otym,że»taksiępisze«,czyli»swoistągramatykęliteratury«oróżnymtypieistopniunor-
matywizmu”(s.86–87).Jednocześniegatunkistanowiąkonwencjekulturowo-językowe:wzor-
cewypowiedzii„manifestacjeświatopoglądówukształtowanychwdługotrwałym,historycz-
nymprocesieprzemianrzeczywistościspołecznejikultury”,sąodbiciemijednocześnienarzę-
dziemichkształtowania(piszeotym,odwołującsiędoEstetykitwórczościsłownejBachtina,
S.Gajda,Gatunkowewzorcewypowiedzi,[w:]Współczesnyjęzykpolski,red.J.Bartmiński,Lublin
2001,s.255–267).
8Otreściterminów„imitacja”i„innowacja”wdawnejteoriiretorycznejpor.hasła„Imita-
cja”(autorstwaB.Otwinowskiej)i„Oryginalność”(autorstwaT.Michałowskiej)w:Słownik
literaturystaropolskiej,red.T.Michałowska,Warszawa1990,s.397–301i535–541.Por.także
rozróżnienieimitacjiiemulacji,szczegółowoomówioneprzezA.FulińskąwksiążceNaślado-
wanieitwórczość.Renesansoweteorieimitacji,emulacjiiprzekładu,Wrocław2000,s.337–339.We-
długtejbadaczkiemulacja–najpełniejszewcielenierenesansowejintertekstualności–jestna-
śladowaniemtransformacyjnymidyssymulatywnym,wyższą,twórcząimitacją,włączającą
efektpsychologiczny,opartąnawierzewewłasnesiłynadziejąnadorównaniewzorowilub
jegoprzewyższenie(zawszejednakwobrębietradycji,wsferzepowszechniezrozumiałych
znakówkultury).
