Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wobectradycjigatunku
31
pojawiająsięwlirycepowojennejnadwasposoby.Dlaautorównajważniej-
szychcykliżałobnychdwudziestowiecznejpoezjipolskiejstanowiągłęboko
przeżyty,autentycznieobecnywzór(lubpotraktowanypolemicznieanty-
wzór).Natomiastwpowszechnejświadomościliterackiejrenesansowypo-
ematfunkcjonujejako„książkaskazananagłośnąniemotę”26,żyjącawłasną
legendą,lecznieczytana.
Poprzełomieromantycznymcechyswoistetrenu27traciłyjednakstopnio-
wonaznaczeniuiwspółcześnienależałobyuznaćtęnazwęgatunkowązasy-
nonimutworuoogólniepojętejtematyceżałobnej,umożliwiającyjegowstęp-
nąinterpretację(kontekstualizującą,kulturową,anastępniewartościującą)28.
Wkażdymraziewskazujenatopraktykatwórcza.Cyklamitrenicznymi,które
(wróżnymstopniu)nawiązujądokluczowychmotywówepicedialnych,zajmę
sięwdalszejczęścipracy.
TrenFortynbrasaZbigniewaHerberta(SP,43)29,zwyraźniezaznaczoną
(choćironiczną)pochwałązmarłego,rozpamiętywaniemjegoczynówimyśli,
anawetformąpocieszenia(„gwiazdaHamlet”)–jestnajbliższykonwencji
gatunkowej.Doczekałsięondwóchwybitnychanaliz:pióraJ.Sławińskiego,
któregointeresowałopołączenieodwołańdotradycjiżałobnejiszekspirow-
skiejzkonfrontacjąpostawobuprotagonistów,orazS.Balbusa,któryzakwali-
fikowałtrendokategoriitranspozycjitematycznej,odkrywającejwtradycyj-
nychznakachSzekspirowskiejtragediiutajonedotądsensyhistoriozoficzne30.
26Zob.:E.Balcerzan,Śmiechpokoleń–płaczpokoleń,Kraków1997,s.156.
27Współczesnadefinicjagatunkuokreślatrenjako„pieśńlamentacyjnąocharakterzeelegij-
nym,wyrażającążalzpowoduczyjejśśmierci,rozpamiętującączynyimyślizmarłegoorazza-
wierającąpochwałęjegozaletizasług”,odczasówKochanowskiegoprzybierającąniekiedypo-
staćcyklutrenologicznego,opartegonamotywachepicedium(zob.:M.Głowiński,T.Kostkiewi-
czowa,A.Okopień-Sławińska,J.Sławiński,Słownikterminówliterackich,wyd.3,Wrocław2000
[dalejcyt.jako:Słownikterminówliterackich],s.590).Ohistoriiiteoriigatunkuorazjegoobecności
wpolskiejliteraturzerenesansowejibarokowejpiszeJ.Pelc(Wstęp,[w:]J.Kochanowski,Treny,
Wrocław1972[BNI/1],s.XX–XLVIiXCVII–CIII,orazjegohasło„Tren”,[w:]Słownikliteratury
staropolskiej,s.872–877).Wariantydefinicyjnepojawiającesięwdawnychpoetykachomawiają
E.Sarnowska-Temeriusz,Przeszłośćpoetyki.OdPlatonadoGiambattistyVico,Warszawa1995,
s.349–350,iT.Michałowska,Staropolskateoriagenologiczna,Wrocław1974,s.188.Bardzoszcze-
gółoweodtworzeniepoetykisformułowanejgatunkuzawierarozdz.IpracyT.BanasiowejTren
politycznyifuneralny...,s.12–33.
28Tentypinterpretacji,projektowanyprzezpoetykiprzedromantyczne,charakteryzuje
S.Balbus,Granicepoetykiikompetencjeteoriiliteratury,[w:]Poetykabezgranic,red.W.Bolecki
iW.Tomasik,Warszawa1995,s.24–27.NiedoprzecenieniajestfaktciągłejobecnościTrenów
Kochanowskiegowszkole,choćbywwyborze–gwarantującypewnąświadomośćgatunkową
odbiorcówliteraturyfuneralnej(por.uwagiS.Gajdynatematpotocznejwiedzygenologicznej
wcytowanejjużrozprawieGatunkowewzorcewypowiedzi,s.365).
29WierszeZ.Herbertapochodząztomówoznaczonychskrótami:EO–Elegianaodejście,Wro-
cław1992;ROM–RaportzoblężonegoMiastaiinnewiersze,Wrocław1992;R–Rovigo,Wrocław
1992;PC–PanCogito,Wrocław1993;SŚ–Strunaświatła,Wrocław1994;SP–Studiumprzedmiotu,
Wrocław1995;N–Napis,Wrocław1996;HPG–Hermes,piesigwiazda,Wrocław1997;EB–Epilog
burzy,Wrocław1998.
30Zob.:J.Sławiński,ZbigniewHerbert„TrenFortynbrasa”,[w:]Genologiapolska.Wybórtekstów,
wybór,oprac.iwstępE.Miodońska-Brookes,A.Kulawik,M.Tatara,Warszawa1983,s.507–522;
S.Balbus,Międzystylami,s.360–361.
