Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Literatura
arewolucja
Prawdziwyprzełomliterackinatymtlejawisięjakofaktwyraź-
nieinnegorzędu,dotyczybowiemzjawiskujmowanychwramach
ichprzebiegówwinnymczasie,azmiany,jakietuzachodzą,
niedająsięwytłumaczyćsamymitylkofaktamihistoriizewnętrznej,
choć–powtórzmy–roliichjakoimpulsuniemożnapodżadnym
pozoremlekceważyć.Niejestbowiemtak,bymiędzyprzewrotem
politycznymaprzełomemliterackimniezachodziłżadenuchwytny
związek.Owszem,związektakiistniejeijestonwkażdymztrzech
wymienionychtuprzypadkówłatwozauważalny,alepodwarun-
kiem,żeimpulsdladalszegorozwojuliteraturypłynącyzzewnątrz
skierowanyjestbezpośrednionaniąsamą,pozwalajejlepiejzrozu-
miećsamąsiebie,dokładniejrozpoznaćwłasnemożliwościiogra-
niczenia,oddzielićcechyistotneodnieistotnych,skazanenauwiąd
lubsprzyjającezmianomitd.Irzykowski,którylubiłsłowourewolu-
cja”,doskonaledostrzegałjegodwuznacznośćwzastosowaniudoli-
teratury,gdyżta,jakpisał,mauswojespecjalnerewolucje,swoje
specjalnebohaterstwaiczyny,polegającenienaodwadzefizycznej,
lecznawytężeniuducha.Mogąbyćrewolucyjnedzieła,wktórych
niemaanisłówkaorewolucji.Naodwrót,mogąbyćdziełapełne
entuzjastycznychobrazówpolitycznejrewolucji,ajednakwpodsta-
wachswychzupełniekonserwatywne”39.Dlategowszelkiesymp-
tomyprzełomusąowieletrudniejszedozaobserwowaniaiopisu,
afaktyjawiąsięjakouszeregowanewinnejkolejności,winnym
porządkuczasowymniżwydarzeniahistoriizewnętrznej.
Niezamierzamybynajmniejoferowaćtujeszczejednejdefini-
cjiprzełomuliterackiego40,pragniemyjedynie,wskaliznacznie
skromniejszej,spojrzećodnowanapewnefaktyliterackie,które
zdzisiejszejperspektywytworządośćwyraźnąkonfiguracjęzjawisk
składającychsięnawyobrażenieprawdziwego,aniefałszywego
przewrotuwliteraturze.Aleczykiedykolwiekhistorykzanotował
istnienieprawdziwychprzełomów,którebydokładnieodpowiadały
swoimpierwszymsygnałom,śladom,zapowiedziom?Przecieżkaż-
dyprzełom,jeślirzeczywiściezachodzi,wymagadlaswejmożliwie
pełnejcharakterystykiuwzględnieniaszereguzjawisk,jakiesięnań
składają,pytanietylko,jakjezesobąpogodzić,bysiętakiejwspól-
nejcharakterystycebezwiększychprzeszkódirażącychuproszczeń
poddawały.Faktliteracki,chociażbywznaczeniunadanymprzez
39K.Irzykowski,Dwierewolucje,w:tegoż,Pisma,red.A.Lam,Kraków
1980,s.220.
40Por.nowatorskąwtymwzględziepróbęJ.J.Lipskiego,TwórczośćJana
Kasprowiczawlatach1891-1906,Warszawa1975,s.9–18;zob.teżM.Kisiel,
Pokoleniaiprzełomy.SzkiceoliteraturzepolskiejdrugiejpołowyXXwieku,
Katowice2004.
34
