Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Tymsamymzamomentnarodzinautotematyzmuisztukiautoreferencjal-
nejuznaćnależyprzełomXVIIIiXIXwieku,toznaczymoment,wktórym
rozpoczęłasięjużromantycznadekonstrukcjaklasycznegosposobumyślenia
oliteraturze,skoncentrowanegonastarożytnychkategoriachmimesisczyde-
corum,orazdokonałasięindywidualizacjaisekularyzacjapodmiotu.Nowo-
czesnasamoświadomośćufundowanajestbowiemwłaśnienaprzekonaniu
oistnieniuinstancjiwpełniracjonalnejiprzejrzystej,umożliwiającejakty
introspekcji.Kondycjęowegopodmiotu-zobiektywizowanego,odcieleśnio-
nego,zinstrumentalizowanegoipoddanegorygoromratio-świetnieopisu-
jeformułaCharlesaTaylora,piszącegoopodmiotowościpunktowejuJohna
Locke)a.Podmiotowośćtakaoznaczautożsamieniesięznwładząuprzedmia-
tawianiaiprzekształcania”
,itymsamymnodcięciesięodwszystkichswoich
jednostkowychcech,podlegającychwłaśniepotencjalnejzmianie”77.
Nowoczesnośćdefiniujesiętuzatem-doprecyzujmy-zaWolfgangiem
Welschem78.Określasiętakzwiązanyzrewolucjąprzemysłową,postępującą
urbanizacją,technicyzacjąirozwojemcywilizacyjnymszeregzmian,któreza-
szływeuropocentrycznejpolityce,ekonomii,życiuspołecznymikulturowym
mniejwięcejwXVIIIstuleciu.Modernizmzaśmożnauznaćzareakcjęeste-
tycznąnapostęptechniczny,ekspansjęprzemysłuiprzemodelowaniespołe-
czeństwa,symboliczniedatowanejużodczasówWielkiejRewolucjiFrancu-
skiej79.Dlaniniejszychrozważańnajważniejszebędziejednakjegoznaczenie
nformalistyczne”
,toznaczykojarzącemodernizmprzedewszystkimzprokla-
mowaniemautoreferencjalnościdziełaartystycznegoicentralnościkategorii
powiązanychzformą.Nieoznaczato,żeinnecechyskładającesięnaskom-
plikowanyidialektycznyobrazmodernizmu-naprzykładtesformułowane
77Ch.Taylor,Źródłapodmiotowości.Narodzinytożsamościnowoczesnej,tłum.różni,
oprac.T.Gadacz,wstępA.Bielik-Robson,Warszawa2001,s.321.
78Ogromnyzamętpojęciowy,dotyczącynowożytności,nowoczesności,ponowo-
czesnościorazrelacjitychżezmodernizmemipostmodernizmemWelschomawiawy-
czerpującowtrzechpierwszychrozdziałachksiążkiNaszapostmodernistycznamoderna,
tłum.R.Kubicki,A.Zeidler-Janiszewska,Warszawa1998.
79Wzależnościodprzyjętejperspektywycezurymodernizmumożnaustanawiać
rozmaicie:zagarniaćmożeonwszelkąrefleksjępocząwszyodJanaJakubaRousseau,
askończywszynaTeodorzeAdornie(lubjeszczepóźniejszychautorach),alboodno-
sićsiędopewnegotylkowycinkaprodukcjiartystycznejostatnichstuleci,naprzykład
schyłkowychdekadXIXwiekuiczasówpoprzedzającychwybuchIIwojnyświatowej;
wradykalnychinterpretacjachutożsamianybywazaśzawangardąlubmodernizmemwy-
sokim.Zob.R.Sheppard,Problematykamodernizmueuropejskiego,tłum.P
.Wawrzysz-
ko,w:Odkrywaniemodernizmu.Przekładyikomentarze,red.R.Nycz,Kraków1998,
zwłaszczas.136-140;H.R.Jauss,ProcesliterackimodernizmuodRousseaudoAdorna,
tłum.P
.Bukowski,tamże;A.Eysteinsson,Awangardajako/czymodernizm?,tłum.D.Woj-
da,tamże.
36
