Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
I–Ustaleniakategorialne(terminologia)
23
sumieniuiemocjach.Duchzaśodzwierciedlałbyponadindywidualny,
społecznyaspektświadomości.Byłbytąnczęścią”świadomościjednost-
kowej,którąnazywamynświadomościąspołeczną”31,lubtym,coNicolai
Hartmannwswejstratalistycznej(warstwowej)ontologiinazywałwarstwą
duchową32.Należałabytunp.moralnośćwspólnoty-rozumianachociaż-
bypoHeglowskujakonetyczności”(Sittlichkeit)33.Indywidualnąduszę
możnabytakżeodróżniaćoduniwersalnegoducharozumianegojako
powszechnastrukturaświadomości,która-mimorozmaitychindywidu-
alnychróżnic(chociażbywtreściachprzeżywanychaktówpsychicznych)
-wspólnajestwszystkimpodmiotomświadomym.Duchbyłbywtym
wypadkutakimnfenomenologicznyminwariantem”.Naprzykład:każdy
ludzkipodmiotświadomymasumienieookreślonejnczułości”,którajest
mocnozindywidualizowana,faktzaśposiadaniasumieniajakopewnej
władzyświadomościjestpowszechny;wydajemyróżnesądy,leczsam
aktsądzeniajestuniwersalnąwładząświadomościitp.,itd.Winnym
jeszczesensiepojęcieduchamożnapotraktowaćjakoobejmująceswym
zakresemcałośćżyciapsychicznego.TakrzeczzdajesięrozumiećHegel,
gdystwierdza,żeświadomość,samowiedza,rozum(amożnabyto-jak
sądzimy-rozciągnąćnainnemodyfikacjeświadomości)sąnmomentami
ducha”34.Dodajmydotego,żenaprzykładwwieluindyjskichsystemach
filozoficznych(czyraczej-ontoteologicznych,gdyżzazwyczajwprowa-
dzasiętamjakieśnajwyższebóstwo)mówisięoduchujakoniematerial-
nejzasadziebytu.Jesttoświadomośćuwolnionazjejstrukturpsychofi-
zjologicznych,wyzwolonazdoczesności35.Takanświadomość-świadek”
miałabybyćbiernymobserwatorem-pozbawionymcech,absolutnym
inieświadomym(nietowarzyszymudoświadczeniepsychomentalne)36.
31Patrzniżej:rozdziałnŚwiadomośćspołeczna”.
32
Byłatowjegoujęciuwarstwanajwyższa,nadbudowananad-liczącnoddołu”
-warstwami:nieorganiczną,organiczną,psychiczną.
33Patrzniżej:rozdziałnZwierciadłosamoświadomości”.
34G.W.F.Hegel,Fenomenologiaducha,s.434.
35MirceaEliade,Joga.Nieśmiertelnośćiwolność,tłum.BolesławBaranowski,PWN,
Warszawa1997,s.16.
36Niektórezaś-mniejliczne,jaksięzdaje-szkołyindyjskiełącząduchazeświado-
mościąiszczęśliwością.
M.Eliade,dz.cyt.,s.32.
