Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
KościółasprawaniepodległościPolski
Kwestiainteresówwrelacjachhistorycznychjestnajczęściejomijana,cho-
ciażzwiązkiekonomiizreligiąmiałyzawszeniebagatelneznaczenie.Świadczą
otymczasyreformacji.Zwróciłnatouwagęwswychhistorycznychwywodach
StefanCzarnowski(1879-1937),którynawrótszlachtywXVIIw.dokatoli-
cyzmuuzasadniałczynnikamispołeczno-gospodarczymi.Czarnowskiwydo-
bywałaspektyklasowereformacjiikontrreformacjiwPolsce14;uważał,żenie
tylkoarystokracja,aletakżeszlachtajednoczyłasięwkatolicyzmiewwalce
oswojeklasoweinteresy,używającwyznaniajakoczynnikawewnątrzgrupowej
integracji15.WrezultaciekatolicyzmwfeudalnejPolsceoparłsięnaszlachcie
izwiązanychzniąekonomicznieniewolnychchłopach.Niedawnytytułwwy-
sokonakładowejgazeciegłosił,żejeszczewXIXw.szlachcicnietraktował
chłopajakczłowieka.Dziśtenzwiązek,podyktowanyinteresem,ubieranyjest
wodniesieniamistyczno-religijne,wrodzaju:szlachtaiwieśpozostawałyinte-
gralniekatolickie.Niedodajesięprzytymnaogół,żezacenęwielowiekowe-
gowyzyskuiupodleniachłopów.Niktniemożezaprzeczyćrównieżtemu,że
hierarchiarzymskokatolickadokońcabyłaprzeciwnazniesieniupańszczyzny.
Zaegoistycznepróbyzachowaniastosunkówfeudalnych,wbrewtendencjom
modernizacyjnymwEuropie,przyszłonamsrodzezapłacić.
1.Postawyhierarchów
wprocesieupadkuIRzeczypospolitej
HistorykStefanKieniewicz,analizującstosunekkościołahierarchicznegodo
sprawynarodowejwXIXw.,wskazałnaniejednoznacznośćpostawyducho-
wieństwanaprzestrzenicałegookresuzaborów.Wjednymzeswychopraco-
14Prof.MarianMałowistuważał,żewujęciuS.Czarnowskiegonzarównopierw-
szeszybkiesukcesyreformacji,jakjejrównieszybkieniepowodzeniedajesięzrozu-
miećtylkonagrunciewalkimiędzykalwińskąarystokracjąiśredniąszlachtą,która
wswejmasiepozostawałakatolicka,wwysokimstopniuopanowałaKościółpolski
idoprowadziładoidentyfikacjiideałówkatolicyzmupolskiegozideałamiszlachty.Dla
CzarnowskiegowalkakontrreformacjioprzewagęwPolscetoważnyelementkonfliktu
szlachtyzarystokracją”,naktórymnbogacisięikonsolidujepolitycznieśredniaszlachta
folwarczna.Czynnikprzeżyćreligijnychmiałtu[…]minimalneznaczenie,toteżzwy-
cięskikatolicyzmszlacheckiniespowodowałunasrozwojumyśliteologicznej,miał
charakterwybitnieobrzędowyiwręczpłytki”,[za:]https://bon.edu.pl/media/book/pdf/
Stefan_Czarnowski-MM.pdf(dostęp25.02.2021).Dodajmyjednakże,żeprotestantyzm
płaciłzanajazdszwedzki,wodczuciuludowymzostałutożsamionyzpojęciemobcości
izagrożenia.
15Patrz:S.Czarnowski,ReakcjakatolickawPolscewkońcuXVIinapoczątkuXVIIwie-
ku.Dzieła,t.2,Warszawa1956,s.168.Teksttenstanowiłreferatwygłoszonywjęzyku
francuskimnaVIIMiędzynarodowymZjeździeHistorykówwWarszawie,wroku1933.
Publikacjatawywołałaprotestyzestronyhistorykówkatolickich.
30
