Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
KrakowskikomentarzregułprawazpoczątkuXVIwieku
31
Ad(1)Wśredniowieczu-pierwszym,którykomentowałJustyniańskiere-
gulaeiurisbyłBulgarus,wybitnyprzedstawicielbolońskiejszkołyglosatorów.Był
bardzocenionywśredniowiecznejnauceprawajakojedenztzw.quattuordoctores
(Bulgarus,Jacobus,Hugo,Martinus)-uczniówzałożycielaszkołyglosatorów
Irneriusza.Regułomprawapoświęciłondwieprace
8
:Introductiones,znanąteż
jakoExcerptalegum(podręcznikprawanapisanydlakanclerzakuriirzymskiej,
kardynałaEmeryka)orazApparatusadtit.Dediversisregulisiuris9.Rozwiązując
kwestiępierwsząwoparciuotekstD.50,17,1,zdefiniowałregułęprawajako:
brevisrerumnarratioetquasicauseconiunctio.Zwróciłwięcuwagęnazwięzłą
formęreguł(brevisnarratio)iwskazał,żezistotyswejstanowionapołączenie
(coniunctio)pojedynczychcausae,wdrodzeniejakouogólnienia(regula,queest
desingulisquasicollectauniuersitas)nazasadziepodobieństwa.Jakoprzykład
Bulgaruspodał,iżpierwotniebyłoustanowione,żedzikiezwierzęta,jakrybyczy
ptaki,zawładnięte,stawałysięwłasnościązawłaszczającego;późniejuogólniono
towzasadę,iżzawłaszczyćmożnawszystkierzeczyniczyje.Bulgarusutożsamiał
causaireszobuczłonówswojejdefinicjireguły;rozumiałprzeznienietylensy-
tuacjęfaktyczną”(Stein),araczej-jakmożnawnosićzpodanegoprzykładu-
przypadki,kiedyzostałyzastosowanenormyszczegółowe.Jesttozresztązgodne
zinną-aprobowanąprzezBulgarusa-zasadąprzytoczonej1.1,iżregułapowstaje
zprawa(Nonexregułaiussumatur,sedexiurequodestregulafat).
KoncepcjęBulgarusapogłębiłinnywybitnybolończykJanBassianus(†1197).
Wedługniegotermincausaznaczyłnieres,leczratio.Opowstaniuregułyjako
coniunctiocausedecydowałowięcniepodobieństwołączonychprzypadków,lecz
ichwspólnaratio,tojesttasamaaequitas(słuszność)rozstrzygnięćprawnych
wposzczególnychprzypadkach10.
PoglądyBassianusa,rozwiniętenastępnieprzezjegouczniaAzona(†1230),
zaaprobowałydalszepokolenialegistów.PrawiebezzmianpowtarzajeAkkursjusz
s.72
(†1260)wswojejsłynnejGlossaordinariainDigestumNovum
11
;spotykamyje
takżeupóźniejszychpisarzy
12
.PewnymwyjątkiembyłbytuBertrand,biskup
8Zob.F.C.vonSavigny,GeschichtedesRömischenRechtsimMittelalter,t.IV
,przedrukzwyd.
1850,BadHomburgundDarmstadt1961,s.102in.;orazP
.Stein,Regulaeiuris,s.132.Bulgarusa
cyt.zaS.Capriolim,Trecapitoli,s.341-342.
9
RękopistegodziełaodkryłwLeningradzieA.Vetulani(UnmanuscritduDigesNeufdeLeningrad,
w:Mélangeskuczciprof.Grosso,wdruku)[druk:StudiinonorediGiuseppeGrosso,vol.V
,Torino
1972,s.419-431-red.].
10
JohannesBassianusaliter:regulaquidemconiunctiocausedicitur,quiaconiungiteandemcausam,
idestrationem<redditaminuno>pluribusaliis,inquibuseademequitasstatuitur--(Azzo,Ad
DigestumNovum).Cyt.zaS.Capriolim,Trecapitoli,s.361.
11
Akkursjusz,GlossainDigestumNovum,przedrukw:CorpusGlossatorumIurisCivilis,IX,
Turyn1968,k.294,col.b.
12JanAndrzejowy,Ofciumautemreguleestpluressimilescasussimuliungereclauorationis
(LiberSextusdecretaliumcumglossaJohannisAndreae,tit.Deregulisiuris,Bassel,N.Kessler,non
post1489,Bibl.Jag.Inc.493,k.CXXVIIIa).
