Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
CzłowiekwmyśleniuhistorycznymWilhelmaDiltheya
WprzypadkuNietzschegojegonadczłowiekzwoląmocy–owocponadhistorycznej
iwzgardzającejhistoriąrefleksji–przypominawswoichrysachczłowiekarene-
sansu9.Pełenobrazludzkiejnaturyjestczymśznaczniebogatszym.Kimczłowiek
okazałsiębyć–otymmówiąutworydziejopisarskie,dramatyczne,świadectwabio-
graficzneiautobiograficzne,refleksjafilozoficzna;bogactwoludzkiejnaturyrozwija
sięwczasieidochodzidorozwojuwhistorii.Zatemznajomośćhistoriistanowi
warunekuprawianiapoznawczowartościowejrefleksjinadczłowiekiem:„Historia
jestsprzymierzeńcemrefleksjinadsamymsobą:każdeztychzjawiskjestsobątylko
wpowiązaniuzdziejami”[XIX,277].Bezznajomościhistoriiduchowej,bezwiedzy
humanistycznej,wtymznajomościhistoriipolitycznej,indywidualnyczłowieknie
byłbywstaniepoznaćsamegosiebie.Bowiemtodopiero„historiajestnajpotężniej-
szymśrodkiempomocniczymudzielającymjęzykawłasnemuwnętrzuidoprowa-
dzającymjedomowyieksplikacji.Coczłowiekznajdujewsobie,tonajpierwwidzi
naprzykładziehistorii,którawszystko,cotkwiwczłowieku,doprowadzadostanu
jasności”[XIX,276].
Historiaokazujesięnarzędziem,bezktóregopoznanie–itozarównoczłowieka
indywidualnego,jakteżczłowiekawsensieogólnym,człowiekahistorycznego–nie
byłobymożliwe.Indywidualnemuczłowiekowihistoriadostarczaśrodkawyrazu,
narzędzianazwaniatego,coinaczejpozostałobyślepąintuicją,wwymiarzeponadin-
dywidualnymzaśstawianamprzedoczymarozległąpanoramęurzeczywistnionych
możliwościludzkiegobytowania.Całośćnaturyludzkiejobecnajestbowiemdopie-
rowdziejach[por.VIII,204],ajednostkauświadamiająsobieotyle,oile„gromadzi
wsobieduchyprzeszłości”.
Poznanieczłowiekaokazujesięrezultatem/owocemstudiówhumanistycznych
prowadzonychzprzewodniąintencjąfilozoficzną.Zauważmy,żebędąc„filozofem
naukhumanistycznych”,jakgonazywano,mającnauwadzestworzonąprzezniego
rozumiejącąmetodępoznania,Diltheyjestnimrównieżwtymsensie,żedocenia
ważnośćpoznaniahumanistycznegodlafilozofii.Jegostudiahistoryczne,wktórych
dochodządogłosuróżneobrazyczłowieka,charakteryzujezdumiewającorozległy
obszartematyczny.ObejmująonezarównoczłowiekaGrecjiiRzymu,jakiczło-
wiekaokresurenesansuireformacji,którystanowiłprzedmiotbadańwramachtak
zwanegonaturalnegosystemunaukhumanistycznychwXVIIwieku.Wlicznych
wypowiedziachnatematfilozofiisobiewspółczesnej,zwłaszczatychkrytycznych
wobecNietzschego,odrzucającegohistorię,wskazywał,jakdoniosłajesthistorycz-
naświadomośćtego,coczłowiekprzeżyłistworzył,jedyniebowiem„historyczna
samoświadomośćduchamożemuumożliwićstopniowewypracowanienaukowego
isystematycznegomyśleniaoczłowieku”[IV
,528].
Powstajepytanie,cowstosunkudohistoryczniezaistniałychkoncepcjiczło-
wiekaDiltheysamwniósłbądźmógłwnieść.Czybyłatojeszczejednakoncepcja
człowieka?TakiprzyczynekDiltheyuznałbyzapowiększeniepanującegochaosu
i„anarchii”–jakzpewnąprzesadącharakteryzowałsytuacjępanującąpośródświa-
9
Inneprzykładyahistorycznegowzamiarzepostępowania,defactosięgającegopohistorycznie
zaistniałewzory,zob.w:E.Paczkowska-Łagowska,ŻycieidziejeuWilhelmaDiltheya[w:]tejże,dz.cyt.,
sub.4,s.82n.
21
