Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ElżbietaPaczkowska-Łagowska
bywjęzykureligii,poezjiimetafizyki–myśl,któraznalazławyrazwDiltheyow-
skiej„teoriiświatopoglądów”5.DuchowyczłowiekDiltheya,októrymmówimytu
jakooczłowiekuhistorycznym6,jestistotąrefleksyjną,napewnymetapiewłasnych
dziejówtworzącąśrodkirozumieniasiebieinaokrężnejdrodze–poprzezwłasne
obiektywizacje–dochodzącądowzględnegoiograniczonegopoznaniasamejsiebie
–wistociebowiempoznawaniutemuniemakońca.Dlatejprzyczynypytanieoto,
kimczłowiekjest,pozostajeotwarte.To,żewszelkieludzkieżyciemacharakterre-
fleksyjny,decydujeojegohermeneutyczności,tazaśpociągazasobąhistoryczność.
ZainteresowanieDiltheyaczłowiekiemjakoistotąduchową,tworzącąwdziejach
swójświatżycia,światduchazobiektywizowanego,jestcharakterystycznedlajego
postawybadawczejjakohistorykaidei.Towłaśniewswoichstudiachhistorycznych
Diltheywypowiadasięnatemattego,zakogoczłowieksięuważałiuważa7.Prze-
dewszystkiminteresujegokształtowaniesięobrazuczłowiekawjegoświadomo-
ści,którąnazywahistoryczną.Przytoczmykilkacharakterystycznychsformułowań,
dotyczącychczłowiekaihistorii,przewijającychsięprzezcałośćdziełaDiltheya.
„Człowiekrozpoznajesiebiejedyniewhistorii,nigdypoprzezintrospekcję”[VII,
279]8.„Tylkohistoriamówiczłowiekowiotym,kimjest”[VIII,226].„Tego,kim
człowiekjesticzegopragnie,doświadczaondopieronapodstawierozwojuswojej
istotypoprzeztysiącleciainigdydoostatniegosłowa,nigdywpowszechnieważ-
nychpojęciach,leczzawszetylkowżywychdoświadczeniach,którewypływają
zgłębijegoistoty”[VI,57].„To,czymjestduchludzki,możedoprowadzićdopo-
znaniajedyniehistorycznaświadomośćtego,coonprzeżyłistworzyłitahistorycz-
nasamoświadomośćduchamożenamjedynieumożliwićstopniowewypracowanie
naukowegoisystematycznegomyśleniaoczłowieku”[IV
,528].Ijeszczejednosfor-
mułowanie,wprowadzającenowywątek„takożsamości”,jednościnaturyludzkiej
przyjednoczesnejróżnorodnościjejhistorycznychpostaci:„Naturaczłowiekajest
zawszetakasama.Jakiejednakposiadaonamożliwościistnienia,torozjaśnianam
dopierohistoria”[V
,425].
Dlapoznaniaczłowiekaprzezsamegosiebieniemożewystarczyćsamotnezagłę-
bianiesięwsiebie,jakiecharakteryzowałoNietzschego.Zregułydoprowadzaono
jedyniedopoznaniatylkopewnejurzeczywistnionejmożliwościludzkiegobycia.
Myśliciel,którystajepozahistoriąistamtądstawiapytanieoczłowieka,kończy,
coDiltheywykazał,napowtórzeniupewnejzaistniałejjużihistorycznejkoncepcji
człowieka,utożsamiającjązarazemzeswoimideałemijego„prawdziwą”naturą.
5
Zob.W.Dilthey,Typyświatopoglądówiichrozwinięciewsystemachmetafizycznych[w:]tegoż,
Oistociefilozofiiiinnepisma,przeł.E.Paczkowska-Łagowska,PaństwoweWydawnictwoNaukowe,
Warszawa1987.
6
Diltheyużywazamienniepojęć:dziejowy/historyczny.Kategoria„człowiekhistoryczny”pocho-
dziztytułujednegozfragmentówjegodziełaBudowaświatahistorycznegownaukachhumanistycz-
nych,przeł.E.Paczkowska-Łagowska,słowo/obrazterytoria,Gdańsk2004,s.287.
7
MamtunamyślistudiazebranewtomieIIGesammelteSchriften:WeltanschauungundAnalyse
desMenschenseitRenaissanceundReformation(ŚwiatopoglądianalizaczłowiekaodczasówRenesan-
suiReformacji).
8
DalejpismaDiltheyawwydaniuzbiorowym:tegoż,GesammelteSchriften,Vandenhoeck&Ruprecht
inGöttingen.Cytuję,wnawiasiezaznaczająctomcyfrąrzymską,stronęzaś–arabską.
20
