Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
KrzysztofStefański
UniwersytetŁódzki
Motywyklasycyzującewarchitekturze
polskiejpoczątkuXXwieku-nurty
iodmiany
PoczątekXXwiekuprzyniósłintensywneposzukiwanianowych
rozwiązańwarchitekturzeeuropejskiej,idącewróżnychkierun-
kach.Wciążobecnebyłybogate,dekoracyjneformypóźnegohisto-
ryzmu,którymprzeciwstawianourozmaiconemotywyzwiązane
znurtemsecesyjnym,określonewowymczasieprzezjednego
zpolskichpublicystów,jakonwytworynieokiełznanejfantazji
artystów,pragnącychjednymśmiałymwysiłkiemobalićsystem
stary”
1
.Jednocześniecorazsilniejszebyłodążeniedoograniczania,
anastępnieeliminacjidetaluistosowanieuproszczonychformgeo-
metrycznych,czemutowarzyszyłoupowszechnianienowychroz-
wiązańkonstrukcyjnych,głównietechnikiżelbetowej.Efektembyło
wykrystalizowaniesiępomiędzyrokiem1905a1914nurtumoder-
nistycznego,zdefiniowanegoprzezAndrzejaK.Olszewskiegojako
npierwszafazamodernizmu”
,wobecktóregoużyćmożnarównież
terminunwczesnymodernizm”2.
Jedenzgłównychteoretykówniemieckichtegoczasu,
CorneliusGurlitt,wprogramowymtekścieZielederArchitektur
imneuenJahrhundert,zamieszczonymwpierwszymnume-
rzepowstałegowówczaspismaoznaczącymtytule:nDie
ArchitekturdesXX.Jahrhunderts.Zeitschriftfürmoderne
Baukunst”,pisał:
Wydajesię,żeXXwiekmazazadaniepołożyćkres
potężnemuruchowi,którynarodziłsięwXVwieku
weWłoszech.Będzietociężkiezadanie,jakożedążą-
cykunowemużyczylibysobie,abyto,copozostawił
XIXwiek,amianowicieogromnebogactwowiedzy
odawnychformachartystycznych,wyrzucićzaburtę.
Jednaknabytejwiedzyniemożnaodrzucićsiłąwoli,nie
możnajejsięwyzbyć.Będziemywięcmusielinauczyć
siępogodzićszacunekdlastaregozezrozumieniem,że
jestononiezbędnąwiedząstojącąponadhistorycznymi
1Fajans1908:19.
2Olszewski1967:26.
formami.Jesttodziedzictwo,którewpełniakceptujemy
jakoswojąprawowitąwłasność3.
Gurlittapelowałtymsamymoszacunekdlatradycji
iumiejętnejejwykorzystaniewprocesiekształtowanianowej
architektury,nasilającymsięodpoczątkunowegostulecia.Za
echojegowystąpieniamożnauznaćuwidocznionypodkoniec
pierwszejdekadystuleciawarchitekturzeeuropejskiej,aza-
uważalnyrównieżnaterenieStanówZjednoczonych
4
,zwrot
kumotywomklasycznym.Stosującje,wydobywanopowagę
isurowośćformczerpanychwprostzantyku,aleteżlogikę
iharmonięarchitekturyrenesansowej,cobyłokontrreakcją
naprzeładowaniearchitekturypóźnegohistoryzmu,jakina
dekoracyjnośćposzukiwańwramachnurtusecesyjnego.Co
ważne,wprowadzaniemotywówklasycznychczęstoszło
wparzezzastosowaniemnowatorskichrozwiązańmoderni-
stycznych.Zbliżałyjedosiebiedążeniedoklarownościilogiki
układu,prostegoiwyrazistegodetalu.Dobrąegzemplifkacją
tegozjawiskamożebyćwillaKarmawMontreauxz1904roku
autorstwaAdolfaLoosa,jednegoztwórcówtorującychdro-
gęnowymrozwiązaniomwarchitekturzeXXwieku,gdzie
prostabryłabudynkuwzbogaconazostaładoryckimpor-
tykiem,czyteżjegopóźniejszybudynekbankowo-biurowy
przyMichaelplatzwWiedniuz1910roku,zfasadąklasycznie
zakomponowanązużyciemkolumn
5
(il.1).Realizacjetenie
byłyczczymzabiegiemformalnym,aleefektempoglądów
architekta,któryw1908rokupisał:
Odkiedyludzkośćodczuwawielkośćepokiklasycznej
wielkichbudowniczychłączyjednamyśl:takjakbuduję
ja,budowalibyteżRzymianie[ś]zakażdymrazem,
kiedyarchitekturazwinytychmałychornamentyków
3Gurlitt1901:3.
4Handlin1985:144-147.
5Sembach,Krause,Schultze1992:214-215.
PAMIĘTNIKSZTUKPIĘKNYCHNR17
11
WARSZAWA–TORUń2022
