Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
KrzysztofStefański
Motywyklasycyzującewarchitekturzepolskiej...
TekstbyłtłumaczeniemfragmentówpracyFriedricha
OstendorfazKarlsruheZuEinführungineineTheoriedesarchi-
tektonischenEntwerfens
16
,jednegozniemieckicharchitektów
propagującychtzw.stylokoło1800,odwołującysiędoform
uproszczonegoklasycyzmuzpogłosamibarokowymi,zprze-
łomuXVIIIiXIXwieku
17
.Cytowanyobszerny,kilkuczęściowy
artykułwskazywałnaprzenikanietejkoncepcjinaziemiepol-
skie,coznalazłoswojeodbiciewpraktycearchitektonicznej.
Nagrunciepolskimzawczesnyprzykładnurtuneoklasy-
cystycznegouznaćnależykamienicęStrzałeckiegowAlejach
Ujazdowskich,autorstwaWładysławaMarconiegozlat
1904-1907
,oosiowejkompozycji,zpilastramiwwielkim
porządkuwgórnejczęścifasady
18
.Innymważnymdziełem
jestkamienicaKrasińskich,autorstwaJanaHeurichasyna
(przywspółpracyArturaGoebla),zzastosowaniemżelbetowej
konstrukcji,którejelewacjęozdobiłyregularnierozstawione
pilastry
19
(il.4).KilkalatpóźniejtensamtwórcawzniósłBank
TowarzystwSpółdzielczych,zwanynDomempodOrłami”,
owyraźniejużmodernizującymcharakterze,zdużymuprosz-
czeniemform,alezwidocznyminadalcechamiklasyczny-
mi
20
(il.5).Wpływypetersburskieszczególniewidocznesą
wwarszawskimgmachuHipotekiwzniesionymw1913roku
wedługplanówHenrykaJulianaGaya,opoważnymsurowym
wyrazie
21
(il.6).Odmienną,lekkąinterpretacjęnwduchuwy-
kwintnegoklasycyzmufrancuskiego”-jaktookreśliłAndrzej
K.Olszewski
22
-odnajdujemyzkoleiwsiedzibieTeatru
Polskiego,autorstwaCzesławaPrzybylskiego.Zestawienie
obydwutychgmachówilustrujedużespektrummożliwości,
jakieofarowywałotwórcomdziedzictwoklasyczne.
Motywyklasyczneupowszechniłysiępo1910roku.Wiele
kamieniczzastosowaniemformklasycznychznajdujemy
wpołudniowejczęściŚródmieściaWarszawy,intensywnieza-
budowującymsięwtymczasie,wokolicachpl.UniiLubelskiej,
m.in.kamienicaKacperskich(nieznanegoautorstwa)przyul.
Marszałkowskiej1-5,rógpl.UniiLubelskiej,należącadonaj-
wyższychnaówczesnychziemiachpolskich,czykamienica
16Ostendorf1912.
17Mebes1908;por.Klause2007.
18Nowakamienica1908.
19Olszewski1967:82-83.
20Olszewski1967:83-84;Tomiczek1980.
21
GmachWydziału1912-fotografietegoobiektutowarzysząartykułowi
A.LauterbachapoświęconemustylowiLudwikaXVI:Lauterbach1912:595-596.
22Olszewski1967:79.
15
własnaLudwikaPanczakiewiczaprzyul.Marszałkowskiej6
23
(il.7).
Takżewdrugimpodwzględemwielkościmieściepolskim
tamtychczasów-Łodzi-powstawaływdużejskali,choć
jednakmniejszeniżstołeczne,kamienicezzastosowaniem
formklasycznych:wyjątkowoczystymstylowoprzykła-
demjestbliskaformompetersburskimkamienicaHenryka
Bräutigama(obecnieal.T.Kościuszki53),autorstwaAdama
Totenberga(il.8),czyteżnarożnakamienicamałżonków
BrzezińskichiKapeluszników,autorstwaLeonaDońskiego
(obecnieul.H.Sienkiewicza52)
24
.Łódźbyłamiastem
oswoistejspecyfce-znamiennatubyławyraźnaobec-
nośćtwórcówniemieckich,zwłaszczaberlińskich,uktórych
chętnielokowaliswojezleceniamiejscowifabrykancioko-
rzeniachniemieckich.Łączyłysiętuwpływypetersburskie,
będącewynikiemfaktu,żewiększośćmiejscowychtwórców
kończyłatamtejszeuczelnie,orazberlińskie.Znamiennym
tegoprzykłademsądwagmachybankowepowstałewcen-
trummiastawzbliżonymczasie,stojącenaprzeciwsiebie.
RosyjskiBankPaństwa(obecnieNarodowyBankPolski)po-
wstałwlatach1905-1907wedługprojektuDawidaLandego,
absolwentapetersburskiegoInstytutuInżynierówCywilnych
(il.9).Wlatach1910-1913vis-á-visstanęłasiedzibaBanku
Handlowegozałożonegoprzeznajwiększychłódzkichprzed-
siębiorców,wtymKarolaScheiblera,którejplanyzamówiono
uznanejwówczasspółkiberlińskiejnBielenbergiMoser”
25
.
Architekturaobydwugmachówoperujeformamiklasycyzu-
jącymi-oilewprzypadkubankurosyjskiegojesttoklasy-
cyzmbardziejzachowawczy,towbankuhandlowymmamy
doczynieniezrozwiązaniamiomodernizującymcharakterze,
aciężka,masywnabryłaizastosowaniewysokiegodachu
zbliżaobiektdowilhelmińskiegoneobaroku.
Formyklasycznepojawiająsięokoło1910rokuwinnych
polskichośrodkach.Pozostającprzyziemiachpodzaboremro-
syjskim,wspomniećnależyoWilnie,którepodługimokresie
zastojuprzeżywałonapoczątkuXXwiekuokrespomyślniej-
szegorozwoju,czegoefektembyłotakżekilkainteresujących
dziełzwiązanychznurtemneoklasycznym.Zanajciekawsze
uznaćtrzebazpewnościąkamienicęJulianaKoganaprzy
dawnymprospekcieŚwiętojerskim,autorstwaAleksandra
Antonowiczaz1914roku,gdzieklasycznakompozycja
23Zieliński2004.
24Kusiński,Stefański,Szymański2021:442-449;Stefański2021:125-126.
25Stefański2000:14-18.
