Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzenie
9
krytykaczywręczwrogaoświecenia.Pokazaćkontroświecenienaprzykładziepoglą-
dównp.JuliusaEvolialboCharlesaMaurrasabyłobymożezadanieminteresującym
poznawczo,aleraczejniewielkimwyzwaniem,botoprzypadkioczywiste.Niemam
żadnychwątpliwościcodotego,żekontroświeceniejestflgenetycznie”wpisanewfa-
szyzmineofaszyzm.Ajaktowyglądawprzypadkuliberalizmu(alboraczejwprzypad-
kujegoróżnychodmian)?Jeżeliexplicitetematemtejksiążkisątytułoweflparadoksy
IsaiahaBerlina”ujawniającesięwjegorozważaniachnadoświeceniem,toimplicite
zarysowujesięrównieżmożliwośćflparadoksówliberalizmu”stanowiącychimplikacje
jegorelacjizdziedzictwemoświecenia.
Spórooświecenieniemaobecniepostacidebatyoważnościideałówflwieku
świateł”.WdrugiejpołowieXXwiekuprzyznanobowiemcałkiempowszechnie,
żewspółczesnośćjestsilniezdeterminowanadziedzictwemXVIIIwieku-bezwzględu
nato,czyowodziedzictwooceniamypozytywnie,czynegatywnie.flJesteśmyspadko-
biercamistarożytności,średniowiecza,Odrodzenia,którychspuściznaciążynanas;
przedewszystkimjednakjesteśmybezpośrednimidziedzicamiwiekuosiemnastego”2,
pisałPaulHazardwpołowielatczterdziestych,aMichelFoucault,choćzmniejszym
entuzjazmem,powtarzał,żeepokataflokreśliła,przynajmniejczęściowo,to,czym
jesteśmy,comyślimyicorobimydzisiaj”3.Spórooświecenieniedotyczywięcaktual-
nościjegowpływu,aleraczejocenytegowpływu.
Zpunktuwidzeniaobrońcówisympatykówoświeceniajegodziedzictwotom.in.
emancypacja(aprzynajmniejzaczątkiemancypacjiklasowej,płciowejczyetnicznej),
tolerancjareligijna,wolność,równośćibraterstwo;oświecenietoprawaczłowieka
iwogóleprymatprawanadsamowolą;oświecenietowalkazflciemnogrodem”,
zobskurantyzmem,touznanie,żenaukaniejesttylkofljeszczejednymzpoglądów”,
lecztakżeobiektywnymiuniwersalnymsposobempoznawaniaświata;oświecenie
toobywatelskiuniwersalizmzamiastnacjonalistycznegopartykularyzmu;oświecenieto
mikroskop,piorunochroniszczepionki,jakrównieżkonstytucjonalizm,wolnomyśli-
cielstwoiwolnośćsumienia.
Natomiastzpunktuwidzeniakrytykówiwrogówoświeceniajegodziedzictwo
tofldyktaturarozumu”ifloświeconyabsolutyzm”,zabijającywszelkąindywidualność
wimiębezdusznegouniwersalizmu;oświecenietoateizm,naruszenieodwiecznegopo-
rządkumoralnego,społecznegoipolitycznego,uderzeniewBogaiwKróla,poktórych
detronizacjipozostajetylkopustkaichaos;oświecenietokolonializm,szowinizm
inarodzinykapitalizmuzjegobankami,giełdamiizaborcząKompaniąWschodnio-
indyjską.Zdaniemczęścikrytykówoświecenietonieszczęściedlamonarchii,religii
itradycji;zpunktuwidzeniainnejgrupyjegokrytykówjawisięonojakopraprzyczyna
totalitaryzmówzagrażającychliberalnejdemokracjiinaopustoszałypoBoguiKrólu
tronwprowadzającatyranięRozumu.
Spórodziedzictwooświeceniajestwięcnietylkodebatąflakademicką”dotyczącą
przeszłości,leczprzedewszystkimżywymsporemdotyczącymzagadnieńfundamentalnych
2P.Hazard,MyśleuropejskawXVIIIwieku.OdMonteskiuszadoLessinga,tłum.H.Suwała,
Warszawa1972,PIW,s.18.
3M.Foucault,CzymjestOświecenie?[w:]M.Foucault,Filozofia,historia,polityka.Wybór
pism,tłum.D.Leszczyński,L.Rasiński,Warszawa2000,WydawnictwoNaukowePWN,s.276.
