Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
Wprowadzenie
dlawspółczesności-bezwzględunato,czyowąwspółczesnośćbędziemynazywali
flnowoczesnością”,czyflponowoczesnością”.Niesposóbniezauważyć,żeniejestto
spór,wktórymstanowiskasąłatwedoidentyfikacji,aopinieprosteijednoznaczne;
niejesttospórocharakterzemanichejskim.Wręczprzeciwnie:wieluzwolenników
iobrońcówoświeceniawskazujejednaknajegoliczneciemnestrony;natomiastsze-
regijegokontestatorówiwrogówsąniezwyklezróżnicowaneizasilaneprzezprzed-
stawicielitakodmiennychnurtówintelektualnychiświatopoglądów,jakm.in.ultra-
konserwatyzmineoreakcjonizmzjednej,apostmodernizmipluralistycznyliberalizm
zdrugiejstrony.
Możnateżzauważyć,żecharaktersporuooświeceniejestprzezanalogięzbliżony
dosporuorewolucjęfrancuską.Zjednejstrony,możnasięzastanawiać,czyrewolu-
cjabyłakonsekwencjąizwieńczeniemoświecenia,czyraczejjegoodrzuceniemiza-
przeczeniem;możnateżoceniaćrewolucjęfrancuskąjakowydarzenieniejednoznaczne,
alejednakzasadniczopozytywne,którezapoczątkowałorozkładfeudalizmuwEuropie
iprzyczyniłosiędozainicjowaniaprocesówemancypacyjnych.Zdrugiejstrony,moż-
napostrzegaćrewolucjęjakostraszliwybłąd,kataklizm,któryzachwiałfundamentami
cywilizacjiZachoduizapoczątkowałjegopowolnyzmierzch.Apogeumdyskusjinad
ocenąrewolucjifrancuskiej-skądinądtoczonejwbardzozaciekłysposóbimocno
uwikłanejwpolitykę-byłajejdwusetnarocznicaw1989roku.Natomiastszersza,
dotyczącabardziejfundamentalnychkwestiidyskusjanadocenąoświeceniatrwanadal
iwpierwszychdekadachXXIwiekuraczejprzybieranasile,niżsłabnie.
flKontroświecenie”-pojęcie,którymBerlinsięposługiwałiktóreupowszechnił,
aczkolwiekniebędącjegoautorem-należydopojęćkłopotliwych.Jestdośćwygod-
nąfletykietą”scalającąrozmaitenurtykrytycznewobecoświecenia.Zaletąterminu
flkontroświecenie”jestjegopokrewieństwozpojęciamikontrreformacjiorazkontr-
rewolucji.
Kusząca,aczkolwieknieoczywista,możebyćopcjaujmowaniahistoriiwczesno-
nowożytnejinowożytnejEuropywperspektywiebinarnegoukładu:zjegojednej
stronyznajdująsię:reformacja,oświecenieirewolucja,azdrugiejstrony:kontr-
reformacja,kontroświecenieikontrrewolucja.Wtejperspektywiereformacjajest
aktemzerwaniaześredniowieczem(biorącpoduwagęjejkonsekwencjeekonomicz-
ne,gospodarczeipolityczno-ustrojowe)ipierwszymruchemocharakterzeemancy-
pacyjnym.Natomiastkontrreformacjajawisięjakoflwalkaoduszęchrześcijańskiej
Europy”,jakopróbaspowolnienia,zatrzymanialubcofnięciareformacyjnychzmian
wduchudawnejtradycjidostosowanejdonowychwyzwań.Zkoleioświeceniewtym
binarnymukładzieoznacza,byćmoże,rozwinięciepewnychosiągnięćreformacji
iwzmożenieruchówemancypacyjnychzwykorzystaniemświatopoglądowychkonse-
kwencjirewolucjinaukowej.Kontroświecenie,analogiczniedokontrreformacji,to
sumatendencjidoograniczeniaalbozatrzymaniategowszystkiego,cokryjesiępod
pojęciamirozumu,światła,postępuitd.Iwreszcierewolucja,araczejwielerewolu-
cji,jakiewybuchływświeciezachodnimwIIpołowieXVIIIwieku,wpostaciwojny
oniepodległośćStanówZjednoczonych,weFrancjiw1789iwPolscew1794roku.
Rewolucjamożebyćpostrzeganaalbojakoradykalizacja,spełnienieizwieńczenie
ideałówoświecenia,albojakoichzaprzepaszczenie.Możebyćrównieżtraktowana
jakopiekłonaziemi,synonimzmierzchuiupadkutradycyjnegoporządkuopartego
