Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzenie
11
naBogu,naKróluinaspołecznejhierarchii,akontrrewolucjaoznaczabiernylub
czynnyopórwobecrewolucjizmierzającydojejzakończeniaorazprzywróceniamoral-
nego,ekonomicznegoipolitycznegostatusquoante.
Jakopewneheurystyczneprzybliżenie,jakouogólniającymodel,jakocałkiempo-
ręcznaformułainterpretowaniahistoriipostśredniowiecznejEuropyówbinarnyukład
(naswójsposóbprzywołującymanieręHeglowską)sprawdzasięnienajgorzej.Aletaki
modelmaoczywisteograniczeniaiwady.Popierwsze:sammacharakterjednoznacz-
nieoświeceniowyistanowiprzejawideipostępu,któregokolejnekrokisą,zgodnie
ztąwizją,hamowaneprzezodpowiadająceimflruchywsteczne”.Przytakimzałożeniu
kontrreformacja,kontroświecenieikontrrewolucjazawszebędąujmowanejakotrzy
etapyreakcji,trzyflkłodyrzucanepodnogi”duchowipostępu.Wtymsensiewizja
ścieraniasięreformacji,oświeceniairewolucjizkontrreformacją,kontroświeceniem
ikontrrewolucjąjestsiłąrzeczyuwikłanaświatopoglądowo.Nienależyotymzapo-
minać:debata(anawetstarcie)międzyobrońcamioświeceniaiichkontroświecenio-
wymiprzeciwnikaminiejestdebatąneutralną,toczonąmiędzyobiektywnymiibez-
stronnyminaukowcamizapomocąwyważonych,merytorycznychargumentów.
Podrugie:przywołanawyżejperspektywabinarnapoleganadalekoidącymuprosz-
czeniu.Uproszczenieniemusibyćwadą,oileci,którzyjeprzeprowadzają,sątego
świadomi.Jestjasne,żereformacjaniebyłaprostym,jednoznacznymaktem;niemusi
byćpostrzeganatylkojakoprzejawpostępu,tolerancjiiemancypacji-wszakKalwin,
sprawującybezwzględnerządywGenewie,kazałspalićnastosieMiguelaServetaza
bluźnierstwo.Zkoleiwizjaoświeceniajakojednolitegoruchuintelektualnegoopar-
tegonarozumie,ateistycznegoimaterialistycznegojestniedoutrzymania:należy
raczejmówićowielumocnozróżnicowanychoświeceniach.Byłooświecenieateistyczne,
byłoikatolickie;byłooświeceniescjentystyczne,aleteżsentymentalne;byłooświece-
niefrancuskie,alerównieższkockie,włoskie,polskieiżydowskie.Czyoświeceniebyło
rozwinięciemikonsekwencjąreformacji?Zpunktuwidzeniawieluultrakonserwatyw-
nych,katolickichklerykałówweFrancjiwXVIIIwiekuzwiązekreformacjiifilozofii
oświeceniowejbyłewidentny.Alejednakoświeceniowiphilosophesdrwilizarówno
zdogmatówkatolickich,jakiprotestanckich,toteżprostewynikanieduchaoświece-
niazduchareformacjiniemożebyćoczywiste.
Potrzecie,problematycznejestwyobrażeniereformacji,oświeceniairewolucji
jakopewnychflnastępującychposobiewydarzeń”.Tetrzyzjawiskaraczejsięprzeplata-
jązesobą,nawiązujądosiebienawzajempodpewnymiwzględami,tworzą-byużyć
Wittgensteinowskiegosformułowania-flpodobieństwarodzinne”.Oświeceniemoże
byćtraktowanejakonurtdominującywEuropieXVIIIwiekuiprzytakimzałożeniu
możnasięspierać,czyrozpoczęłosięw17044,czyw1715roku5,amożejużwpoło-
wieXVIIwieku,np.w1650roku6.Alewtakimujęciuoświeceniejesttylkoflepoką
literacką”-amożeipowinnobyćprzecieżtraktowaneszerzej,wsposóbmniejhisto-
ryczny,abardziejfilozoficzny,wówczaszaśto,cookreślasięmianemideałówoświe-
cenia,niemusisięograniczaćdoFrancjiXVIIIstulecia,alejakoKantowskiewezwanie
4WtymrokuzmarłJohnLocke.
5WtymrokuzmarłkrólLudwikXIV.
6WtymrokuzmarłRenéDescartes.
