Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
Wprowadzenie
doflodwagiwposługiwaniusięswymwłasnymrozumem”możesięwydarzyćzawsze
iwszędzie,niekonieczniewrelacjizreformacjąlubrewolucją.Równieżrewolucja-
najczęściejredukowanadorewolucjifrancuskiej-jakotrzecieogniwowłańcuchu,
poprzedzonereformacjąioświeceniem,jestzjawiskiemszerszymiinnerewolucje,
którenastąpiływEuropieipozaEuropąwczasachnowożytnych-np.rewolucja
meksykańskalubbolszewicka-wcaleniemusząbyćpostrzeganejakokonsekwencje
reformacjiioświecenia.
Przebadanieewentualnychzwiązkówmiędzyreformacjąaoświeceniem,między
oświeceniemarewolucją,jakrównieżmiędzyposzczególnymiflparami”(choćbyrewo-
lucjatudzieżrewolucjeakontrrewolucje)jestfascynującymzadaniembadawczym-
tutajjednakskoncentrujęsięnajednymztychmożliwychkonfliktówideowych,czyli
nasporzeoświeceniazkontroświeceniem.Natomiastrolęflsoczewki”,przezktórą
chcęprzyjrzećsiętemuzagadnieniu,będąpoglądyIsaiahaBerlina,potraktowane
wszakżejakotyleżmocnooddziałującenacharakterwspółczesnychbadańnadoświe-
ceniemikontroświeceniem,corównieżnieoczywisteiniewolneodkontrowersji.Spór,
októrymbędzietumowa,nietylkojestuwikłanyświatopoglądowo,lecztakżeopozy-
cyjnestanowiskaniesątakjednoznaczne,jakmogłobysięwydawać.Berlinprezen-
tujepewnąinterpretacjęzarównooświecenia,jakikontroświecenia,ale-jakzoba-
czymy-wahasięnieustannie;przyjmujepewnąpostawę,zależymubowiem
nauzasadnieniuiobronieideałówliberalnejdemokracji,alezarazemwciążprzesuwa
punktciężkościswojejargumentacji,deklarujesięjakozwolennikideałówflwieku
rozumu”,byzachwilęzaatakowaćjebezpardonowo;zfascynacjąopisujeromantyczne
kontroświecenie,byzamomentprzestrzegaćprzedjegomrocznymikonsekwencjami.
Wkonsekwencjidoprowadzadocharakterystycznegodylematualbowręcz(tytuło-
wego)paradoksu,flparadoksuBerlina”.
OilewięcrównieżwprzypadkuIsaiahaBerlinabinarnymodelkonfliktuoświe-
ceniazkontroświeceniemwyglądapoczątkowonaprostyijednoznaczny,otyleprzy
niecotylkobliższejanalizieuwidaczniająsięniuanse,zawiłościiwieloznaczności.Bez
względunato,czyzgadzamysię,czyniezgadzamyztezamipostawionyminp.przez
MaxaHorkheimeraiTheodoraAdornawichsłynnejDialektyceoświecenia7,pewne
jest,iżtytułtegodziełajestbardzoadekwatny:nietylkorelacjamiędzyoświeceniem
akontroświeceniemjestdialektyczna,lecztakżeoświecenieikontroświeceniesame
pozostajądialektyczne.JakpisałHerbertSchnädelbach:
Ktozajmujesięhistoriąoświecenia,tenprzekonujesię,jaktrudnojestwskazaćjedno-
znacznegranicemiędzyoświecaniemoświeceniaikontroświeceniem.Pókikontroświece-
niewogóleoperujeargumentami,samowkraczanaterenoświecenia,cojest,byćmoże,
dylematemkażdegoargumentującegokontroświecenia.Oznaczatojednakzarazem,
żeoświecenieniemożepoprostuusunąćkontroświeceniazwłasnychgranic-nieuchy-
biającwłasnymzasadom:argumentującekontroświeceniemogłobybowiemwydobyćcoś,
copozwalaoświeceniuoświecićsamosiebie8.
7M.Horkheimer,T.Adorno,Dialektykaoświecenia,tłum.M.Łukasiewicz,Warszawa1994,
Wyd.IFiSPAN.
8H.Schnädelbach,Rozumihistoria,tłum.K.Krzemieniowa,Warszawa2001,Terminus,s.22.
