Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
PiśmiennośćmieszczańskawpóźnośredniowiecznejPolsce
Wpolskiejliteraturzeprzedmiotumożemynajczęściejspotkaćsięzestwierdze-
niem,żenainteresującymnasterenieprzełomwzakresiepiśmiennościnastąpił
wpierwszejpołowieXVw.,wówczaspismostałosięnabadanymobszarzenie-
zbędnejakośrodekkomunikacjiwstrukturachadministracyjnychisądowych,jako
narzędziesprawowaniawładzyizarządzania12.Wwypadkumiasttaopiniajestbez
wątpieniasłuszna,wymagajednakdoprecyzowania,m.in.zewzględunaolbrzymie
różnicedzielącejepodwzględemliczbyludności,zamożnościistrukturyspołeczno-
-gospodarczej,zasięgukontaktówhandlowychirodzinnych,dostępudoszkółitd.13
Wydajesię,żepismojakonarzędziepracyikomunikacjielitmiejskich,kupców
iczęścizamożnychrzemieślników,tychprodukującychnietylkonaryneklokalny,
żyjącychwdużychmiastachKrólestwaPolskiego,zaczęłoodgrywaćistotniejszą
rolęjużwostatniejdekadzieXIVw.Ztegookresupochodząinformacjeoprowa-
dzeniuprzezkrakowskichkupcówrejestrówhandlowychiwystawianiuskryptów
dłużnych.Powstawaływtedykancelariemiejskie,gdzieprowadzonebyłyksięgi
wpisów,docierałaiwychodziłaobfitakorespondencja,gdzieprzechowywanoakta
idokumenty.Zatrudnianiwnichbylicorazlepiejwykwalifikowanipisarze,część
znichjużodpoczątkuXVw.,awKrakowienawetwcześniej,mogłapochwalić
sięuniwersyteckimwykształceniem,większośćstanowiliabsolwenciszkółniższego
stopnia,alesprawnieposługującysięwmowieipiśmiełaciną,znającypodstawy
prawaiprocesusądowego.WlatachtrzydziestychXVw.kancelariemiejskiefunk-
cjonowałyjużchybawewszystkichśrednichmiastach,wdrugiejpołowietegostule-
ciaistniałynawetwniewielkichośrodkachzaliczanychdoIVkategoriipodatkowej.
Trzebasięzatemzastanowić,copowodowałotezmiany.Napewnospostrze-
ganieprzezcorazszerszekręgispołeczeństwa,żepismojestpraktycznymiwydaj-
nymnarzędziempracy.Todosyćbanalnestwierdzenie,alewypadawniniejszych
rozważaniachuwzględnićmoment,kiedypismorzeczywiściestałosięużytecznym
itanimnarzędziem,tzn.kiedydrogipergamininiewygodnetabliczkiwoskowe
zastąpionopapierem,którywPolscepojawiłsięwpierwszychdziesięcioleciach
XIVw.,aupowszechniłsięwpołowietegostulecia14.Tomusiałowpłynąćnaroz-
powszechnieniesiętakichformkomunikacjiiutrwalaniainformacjijakdoku-
ment,listczyksięgawpisów,taksamojakkilkadziesiątlatpóźniejimpulsemdo
E.Potkowski,Kobietyaksiążkawśredniowieczu-wybraneproblemy,KH,t.105,1998,z.3,s.3-18;
A.Nedkvitne,TeSocialConsequencesofLiteracyinMedievalScandinavia,Turnhout2004(Utrecht
StudiesinMedievalLiteracy,t.11),s.210n.
12K.Skupieński,Zagadnienie...,s.355;idem,Naopieczętowanympergaminie...,s.37;T.Jurek,
PismowżyciuspołecznymPolskipóźnegośredniowiecza,w:Historiaspołeczna...,s.202-231.
13Ostrukturzemiejskiejpolskichmiastwśredniowieczuzob.uwagiH.Samsonowicza
w:M.Bogucka,H.Samsonowicz,DziejemiastimieszczaństwawPolsceprzedrozbiorowej,Wrocław-
-Warszawa-Kraków1986,s.114-118.
14W1390r.UlmanStromerzbudowałwNorymberdzepierwsząpapiernięwNiemczech;
H.-D.Heimann,Wprowadzeniedohistoriiśredniowiecznej,tłum.S.Kwiatkowski,Toruń1999,s.212;
zob.teżJ.Szymański,Naukipomocniczehistorii,wyd.4,Warszawa1983,s.323.
