Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.Przedsiębiorstwoopartenawiedzypracowników
30
RacjonalizmKartezjuszabyłkrytykowanyprzezLocke’a−twórcębrytyj-
skiegoempiryzmu,któryuważał,żewszystko,cowymyślamylubtworzymy,rodzi
sięznaszegodoświadczenia.Jegodewizabrzmiała:„Niepodporządkowujsięśle-
pokonwenansomaniautorytetom.Przyjrzyjsięfaktomimyślsamzasiebie”.Locke
porównałludzkiumysłdotabularasa,czyli„białejkartkiniezapełnionejżadnymi
znakami”,pozbawionejapriorycznejidei,odrzucającracjonalistycznypogląd,że
umysłludzkijestodurodzeniawyposażonywwewnętrzneideeipojęcia.Twierdził,
żetylkodoświadczeniemożedostarczyćludzkiemuumysłowiidei,dzielącjejed-
nocześnienapostrzeżeniairefleksje.Poprzezpostrzeżeniarozumiałdoświadczenie
zmysłowe,którejest„bogatymźródłemwiększościposiadanychprzeznasidei”,
refleksjazaśoznaczaładlaniego„postrzeganieczynnościwłasnegoumysłu”,bę-
ZkoleiD.Humeswymiprzemyśleniaminatematzwiązkówprzyczynowych
podważyłmiarodajnośćnauki.Przyznawałwprawdzie,żeczłowiekmożenazasa-
dzieindukcjiwyciągaćwnioskidotyczącefaktów,np.żeApowodujeB,jeśliB
następujepoA,takjakdzieńinocnastępująposobienaprzemian.Jednakutrzy-
mywał,żedotychczasowedoświadczenianiedająpodstawdoprzewidywania
przyszłychwydarzeń.Obrońcymetodyindukcjipowoływalisięnazasadę„stałości
natury”,alewrzeczywistościniktniepotrafiłprzedstawićdowodównajejpraw-
dziwość.KonstatacjeHume’apowstałew1739rokuoznaczały,żeprawnauko-
wychsformułowanychnapodstawieobserwacjiniemożnatraktować−wbrew
dotychczasowymprzekonaniom−jakoprawduniwersalnych.Natymgruncie
zrodziłasiędoktrynalogicznegopozytywizmu.Humepodzieliłtwierdzenianasądy
ostosunkachmiędzyideami(analityczne,apriori−niezależneoddoświadczenia)
WXVIIIwiekuI.Kantpołączyłempiryzmzracjonalizmem.Utrzymywał,że
czasiprzestrzeństanowiąnieodłączneaspektydoświadczenia,któremożnaopi-
saćapriori(przestrzeńzapomocągeometrii,czaszapomocąarytmetyki).Uważał,
żewiedzajestograniczonaprzezdostępnośćdoświadczeń,głosiłtakże,żeznamy
jedyniezjawiskaczynaszezmysłowepostrzeganie„transcendentalnegoprzed-
miotu”,„rzeczysamejwsobie”,któraprzekraczanaszedoświadczenie.Dlatego
jegofilozofięnazywasię„idealizmemtranscendentalnym”.
InnyznanyniemieckifilozofG.W.F
.Hegel,przyjmujączaJ.G.Fichtem,że
rzeczysąkonstytuowaneprzezmyśliiniemogąpozanimibytować,wysnułzna-
czącedlanamysłunadwiedząwnioski:
istotnejestto,coogólne–jednostkowośćjestwtórna,mniejistotna,dlatego
podrozwagęnależybraćwłasnościogólne,
prawdęnależyrozpatrywaćjedyniepoprzezpryzmatcałościbytu,poszcze-
gólnejegoelementybranepoduwagęwoderwaniuodsiebieprzestająbyć
racjonalne,
wszelkibytpodleganieustannejprzemianie.
WFilozofiidziejów(1837)Hegeluznałwszystkieideeikoncepcjezaelementy
historycznegoprocesudialektycznego.Jegozdaniemżadnetwierdzenieniejest
