Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
wTomsku,Jałutorowsku,OmskuiKurganie.Spiskowcówniezniechęcały
aresztowaniairepresje.Terminwybuchupowstaniawyznaczononawio-
snęroku1866.Nawodzaprzewidzianodoświadczonegooficera,uczestni-
kaWiosnyLudównaWęgrzech,apóźniejpowstańcaz1863r.,Walentego
Lewandowskiego.Mimożeplanpowstaniabyłszczegółowoopracowany,
władzeuprzedzoneprzezprowokatoraudaremniłyjegowybuch.Rozbicie
organizacjinieprzerwałoprzygotowań.Ośrodekkierowniczyprzeniesiono
doIrkucka.Z24na25czerwca1866wśródzesłańcówpracującychprzy
budowiedrogiwokółBajkałudoszłodowybuchupowstania8.Jegonaczel-
nikiemogłoszonoNarcyzaCelińskiego.Mimodeterminacjizesłańców,
władzeniemiałykłopotuzjegostłumieniem.PozaKozakamiwykorzysta-
nodotegoceluBuriatów,którzyzanagrodępieniężnąprzekazywalischwy-
tanychpowstańcówwładzom.Kilkudziesięciuzginęłowpotyczkach,kil-
kusetschwytanoisurowoukarano.Powstaniezabajkalskie,mimoprób
wyciszeniaprzezcarat,głośnymechemodbiłosięwcałymimperium.Na-
zwiskatych,którzyzginęli,nawielelatutrwalonezostaływpamięcipo-
wstańców.KonieclatosiemdziesiątychXIXwiekuzapisałsięjakookres
wzmożonejdziałalnościrepresyjnejwobecczłonkóworganizacjisocjali-
stycznychisocjaldemokratycznych.Nasilałysięaresztowania,nowefale
zesłańcówznalazłysięwtymwięzieniubezkrat,jakniekiedynazywano
Syberię.ZsyłkitetrwałynieprzerwaniedowybuchuIwojnyświatowej.
Przewinienialżejszekaranozesłaniemdomiastosurowymklimaciewczę-
ścieuropejskiejRosji,cięższezawszekończyłysięzesłaniemnaSyberię.
Specyficznąkategoriązesłańcówbylikryminaliścizsyłanidoregionów
szczególnieniebezpiecznychdlazdrowia.PodróżującypoSachalinie
wroku1890wybitnypisarzrosyjskiAntoniCzechowspotykałPolaków
iPolkizKrólestwa,odbywającychkaręzaciężkieprzestępstwa,głównieza-
bójstwo,wtejkarnejkolonii,którą,nieliczącsięzludźmi,administracja
carskausiłowałaskolonizować9.OdXVIIwiekumówićmożnarównież
opowstawaniupierwszychkoloniipolskichwmiastachrosyjskich.Choć
najstarszaznich,moskiewska,powstałajużwczasachpanowaniacara
AleksegoMichajłowicza,kiedywpływjęzykaikulturypolskiejnarosyjską
osiągnąłswojeapogeum,tojednaknieonamiałaodegraćznaczącejroli
wdziejachPolakówwRosji.Największeznaczenieosiągnęłakoloniapol-
skawPetersburgu,którawpołowieXIXwiekuliczyłajużponad20tysięcy
8N.P
.Mikina,Voglubinesibirskichrud.Kstoletijuvostanijapol’skichssyl’nychna
Krugobajkal’skomtrakte,Moskva1966;E.Niebelski,„Lepszanamkula,niźli
takieżycie”.PolskiepowstanienadBajkałemw1866roku,Lublin2016.
9A.Czechow,Sachalin.Notatkizpodróży,przekładI.Bajkowska,Warszawa1995.
12
