Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
32
ROZDZIAŁ1
dopodpisania2sierpnia1914rokuformalnegoporozumienia.Mimotodzień
późniejTurcjaogłosiłaneutralność56.
PoprzystąpieniuprzezTurcjędoIwojnyświatowejw1914rokupostronie
państwcentralnych,w1915rokupodpisanezostałotajneporozumienieangiel-
sko-francusko-rosyjskie,któreprzewidywałowłączenieStambułuicieśninczar-
nomorskichwskładimperiumrosyjskiego.Wlatach1915-1916siłybrytyjskie
przeprowadziłydwieofensywy,wktórychgłównymcelembyłyDardanele.
Przyjmowanobowiem-strategiczniebezwątpieniatrafne-założenie,że
sforsowaniecieśninizajęcieStambułuzajednymzamachemodcięłobyimperium
osmańskieodpomocyzNiemieciumożliwiłobyzaopatrywanieiwzmacnianie
rosyjskiegofrontu.Prawdopodobniestanowiłobytoargument,któryprzekonał-
bywahającesiępaństwabałkańskiedoprzyłączeniasiędoententy57.Jednak
upadekImperiumOsmańskiegow1918rokuipodpisaniezawieszeniabroni
zmieniłyplanyententy.
PozakończeniuIwojnyświatowejsprawęcieśninregulowałtraktatpodpisany
wLozanniew1923roku.Strefacieśninzostałapoddanazarządowimiędzyna-
rodowejkomisji,którejprzewodniczyłTurek.Zostałateżzdemilitaryzowana,
zwyjątkiemgarnizonuwsiledo12tysięcyludzistacjonującegowStambu-
le.Utrzymanodecyzjęozniesieniukapitulacji,aleTurcjamusiałahonorować
wszystkiezagranicznekoncesjeiniewolnojejbyłodowolniezmieniaćstawek
celnychażdokońca1929roku58.
W1936rokuwMontreux(Szwajcaria)odbyłasiękolejnakonferencjant.
statusuprawnegocieśninczarnomorskichzudziałemZSRR,Turcji,Wielkiej
Brytanii,Francji,Bułgarii,Rumunii,Jugosławii,Grecji,AustraliiiJaponii.
ZostałaonazwołanaprzezTurcjęwceludokonaniarewizjikonwencjiosta-
tusieprawnymcieśnin,przyjętejnakonferencjipokojowejwLozannie.Turcja
uzyskałaprawodoremilitaryzacjistrefycieśnin.Przyjętakonwencjautrzymy-
wałaswobodęprzepływuprzezcieśninystatkówhandlowychzarównowokresie
pokoju,jakiwczasiewojny.
Pozakończeniudrugiejwojnyświatowejnakonferencjipoczdamskiejuznano
koniecznośćdokonaniarewizjikonwencjiz1936rokuocieśninachczarnomor-
skich59.PozatymZSRRwystąpiłzeznacznymiroszczeniamiterytorialnymi
wobecTurcji,domagającsięprzekazaniapodswojąkontrolęszeregupółnoc-
nychprowincjitegopaństwa.PrzejawiałasięnperspektywaspychaniaTurcji
56Ibidem,s.173.
57E.J.Zürcher,TurcjaOdsułtanatu…,op.cit.,s.118.
58Ibidem,s.162.
59Берлинская(Потсдамская)конференцияруководителейтрёхсоюзныхдержав-СССР,
СШАиВеликобритании,Издательствополитическойлитературы,Москва1984,s.444.
