Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wpodrozdzialepoświęconymmoralności,wuwadzedoparagra-
fu124Zasadfilozofiiprawa,Hegelpowiada:
„prawoszczegółowościpodmiotudoosiągnięciaswegozaspokojenia,
czyli–cooznaczatosamo–prawopodmiotowejwolności,stanowi
punktzwrotnyicentralnywróżnicymiędzystarożytnościąacza-
saminowożytnymi.Prawotozostałowswejnieskończonościwyra-
żoneprzezchrześcijaństwo,któreuczyniłozniegoogólną,rzeczywi-
stązasadęnowejformyświata.Bliższymipostaciamitejzasadysą:
miłość,pierwiastekromantyczny,cel,jakimjestwiecznaszczęśliwość
jednostkiitd.,następniemoralnośćisumienie,adalejoweinneformy,
którepoczęściwyłoniąsięnastępniejakozasadaspołeczeństwaoby-
watelskiegoijakomomentyustrojupolitycznego,apoczęściwystę-
pująwogólewhistorii,aszczególniewhistoriisztuki,nauki,filozofii”
(FilP,par.124).
Fragmenttenjestdogodnymkluczemdocentralnegoproblemu
heglowskiejmyślipolitycznej–pytaniaonaturęnowoczesnejkultury
zachodniej.PoMonteskiuszuiJohannieGottfriedzieHerderzeHegel
jestpierwszymważnymfilozofemkultury,apunktemwyjściajego
myślipolitycznejjeststwierdzenie,żeżycieizjawiskapolitycznemożna
należycieuchwycićwyłączniewkontekściekulturowym.Godnyubo-
lewaniajestfakt,żeumknęłotouwadzewieluuczonychpolitologów
wStanachZjednoczonychinietylko,którzynaprzestrzeniostatniego
dziesięcioleciaczydwóchpróbowalizastosowaćanalizękulturową
dopolityki.Paradoksalnie–iparadokstenjestbyćmożepoczęści
wyjaśnieniem–Hegelwogólenigdynieużywałterminu„kultura”
(Kultur).Niemawkażdymrazietakiegohasławwyczerpującym
Hegel-Lexikon,sporządzonymprzezHermannaGlocknerawroku
1930.Powódjestjednakprosty:dlawyrażeniatejtreściużywałinnych
słów.Mówiącoprocesachkulturowych(zarównonaskalęspołeczną,
jakijednostkową),HegelużywałsłowaBildung.Kiedymówiłoarte-
faktachkulturowych–filozofii,religii,sztuce,literaturze,moralności,
prawieiustroju–używasłowaGeist.Tenpierwszyniekiedytłuma-
czysięnaangielskijako„kultura”(culture),częściejjako„kształcenie”
(education),tenostatnizaśbywatłumaczonyjako„umysł”(mind)lub
„duch”(spirit),jednakuHeglaczęstooznaczająoneto,comyokre-
ślamysłowamitakimijak„akulturacja”,„rozwójkulturowy”,„kultura
narodowa”lub„kulturazachodnia”.
MyślHeglazawartąwprzytoczonymfragmencieZasadfilozo-
fiiprawa(atakżewwieluinnychmiejscach)możnaprzeformułować
następująco:wżadnejinnejznanejnamkulturzeniematakintensyw-
nejkoncentracjinajednostce–jejnaturze,uczuciach,rozumowaniu,
świadomości,prawach,interesachiszczęściu.Wżadnejinnejkulturze
wolnośćjednostki,interpretowananarozmaitesposoby,niejesttak
37
