Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Czasownikijedzeniawperspektywielingwistycznej
41
Porównującczasownikiесть‘jeść’iжевать‘żuć’jakojednostkileksy‑
kalne,możnazauważyć,żepierwszyznichwsposóbogólnynazywaczynność
wieloetapową,adrugireprezentujekonkretnyetaptejżeczynnościpoprze‑
dzającypołykanie.Nadawcęzróżnychpowodówmożeinteresowaćokreślony
etapczynności1wtedydanyczasownikjestużywanywswoimprymarnym
znaczeniu(Człowiekwzamyśleniużujetrawkę.Osiołprzeżuwaowies).Wy‑
razyжевать‘żuć’czyглотать‘połykać’mogąjednakbyćrównieżużyte
wogólnymznaczeniujeśćipićwfunkcjibliskoznacznychnzamienników”.
Wtymwypadkumamydoczynieniazcharakterystycznym(zwłaszczadla
stylupotocznego)zabiegiemzamiennegoużyciawyrazubogatszegotreściowo
wfunkcjibardziejogólnego(hiponimzamiasthiperonimu),np.Ranowpoś-
piechupołykamyśniadanieibiegniemydopracy.
Wyrazyжевать‘żuć’orazпитаться‘żywićsię’ujawniająponadtoopo‑
zycjęobserwowalności/nieobserwowalności.Zasadataokreślabądźograni‑
cza(jużnapoziomieleksyki)komunikacyjno-tekstowefunkcjeczasowników.
Pewneczynności,cechylubstany(najczęściejkonkretne,fizyczne:mówi,bieg-
nie,blednieitp.)sąpostrzeganebezpośrednio,zapomocązmysłów.Innezko‑
leistanowiąuogólnieniecałegokompleksuczynności,np.leczyć,uczyć,kie‑
rować,troszczyćsię,analizować.Wzwiązkuztymczasownikioznaczające
czynnośćnieobserwowalnąniewystępująwtekstachrejestruewokacyjnego,
podczasgdyczasownikidotycząceczynnościobserwowalnychsąużywane
wróżnychrejestrach.Ponadtoczasownikikonkretno-akcjonalnedysponują
pełniejszymparadygmatemformtemporalno-aspektowychorazwiększymi
możliwościamifunkcjonalnymi.Czasownikioznaczającenieobserwowalne
czynności,stanyicechydysponująnatomiastograniczonymparadygmatem
funkcjonalno-składniowym140.
WklasyfikacjiRomanaLaskowskiegowśródczasownikówczynnościo‑
wychwyrażającychakcjezamierzone,pozostającepodkontroląsubiektu,
zostaływyróżnioneczasownikioznaczającefizycznąaktywność1celowe
akcjeniezawierającesemantycznegoelementu‘zmianastanu’141,któreoprócz
czasownikówpracować,dotykaćiwieluinnychilustrujetakżeczasownik
jeść.
JakpodkreślaAnnaWierzbicka,nludzieposługująsięjęzykiem,używając
niepojedynczychsłów,leczzdań,azłożonośćtychostatnichzależytakżeod
ichbudowy,anietylkoodzłożonościsłów,zktórychsązbudowane”142.Ogól‑
nyzarysstrukturysemantycznejprostegozdaniaZjadłemjabłkolingwistka
przedstawianastępująco:
140Zob.ibidem,s.64165.
141Zob.Gramatykawspółczesnegojęzykapolskiego.Morfologia.Red.R.Grzegorczy‑
kowa,R.Laskowski,H.Wróbel.Warszawa1998,s.155.
142A.Wierzbicka:Semantyka.Jednostkielementarneiuniwersalne.Przeł.A.Głaz,
K.Korżyk,R.Tokarski.Lublin2010,s.2651266.
