Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
22
ProblemwolnościikoniecznościwfilozofiiNietzschego…
interesuje-nieistniejesamwsobieiniezależnieodrzeczyskończonych,lecz
dopieropoprzezświatiistniejącąwnimróżnorodnośćformmożestawaćsię
Bogiem,zrealizowaćsięwpełnibytujakoAbsolut.WpanteizmieBógmanife-
stujewłasnąnaturęzwłaszczadziękiduszyludzkiej,wktórejmożesięwpełni
objawić.TakakoncepcjatowedługPiórczyńskiegocośzupełnieodmien-
negoodpoglądu,żepozaBogiemniemaniczegoiżewszystkojestjedynie
jegoemanacją.Zaistotnywarunekpanteizmuuznajeonwięcnietyleema-
nacyjnąnaturębytu,cokonieczneistnienietego,coniejestBogiem-świat
rzeczyskończonych-abyBógmógłbyćBogiem5.Piórczyński,podobniejak
Kołakowski,wskazujenaabsolutnązależnośćmiędzyświatemaBogiemorazna
boskąwszechobecnośćwświecie.Rzeczyteniewystępująwdeizmieiteizmie,
gdzieBógposiadaautonomiczną,niezależnąodświataegzystencjęitymsamym
niekonstytuujesiępoprzezświatistworzenie6.Panteizmzatemwwersjispiry-
tualistycznejtopogląd,wedlektóregoBógposiadacharakternieosobowyinie
istniejepozaświatem,ponieważtenjestdlaniegoniezbędnydomanifestacji
własnejistoty.Wersjanaturalistycznamówinatomiastopierwotnej,imma-
nentnejprzyrodziesile,któraniąkierujeorazpobudzajądoprzemian.
Wniniejszejpracyskupimysię,jakteżzaznaczyliśmy,napanteizmiespi-
rytualistycznym,któregoźródełnależyupatrywaćwneoplatonizmie,azwłasz-
czawjegotwórcy,Plotynie7.FilozofiaPlotynazrywazcharakterystycznym
dlagreckiegomyśleniaobiektywnymracjonalizmem,skupiającsięnaintuicji
orazdążącdoekstatycznegozjednoczeniazAbsolutem.Właściwedlaneopla-
tonizmujestuznanieistnieniajednejsubstancji-Jedni-przybierającejróżne
postaci.IstotąJednijestdynamizm,stawaniesię,wobecczegowyłanianiesię
zniejcoraztonowychform,jakkolwiekróżnych,towyłącznieetapyjejroz-
woju.PorządekwyłanianiasięzJedniróżnychform-emanacja-przebiega
wsposóbcałkowiciekoniecznyimacharakterzmniejszającejsiędoskonałości:
odpierwotnej,najwyższejiniepodzielnejsubstancjiduchowejdonajniższego
przejawujejdoskonałości,czylimaterii.Celemostatecznymczłowieka,powie
Plotyn,jestwyzwoleniesięzmateriiipowrótdoprapoczątku,zjakiegodusza
emanuje,awięcabsolutniewolnejiniezróżnicowanejjednościbędącejponad
wszelkimikategoriami(pozadobremiprawdą)iztegowzględuniepoznawal-
nejzapomocąśrodkówrozumowych.
5Por.tamże,s.56-57.
6Por.L.Kołakowski,Jednostkainieskończoność…,s.94-95.
7Lovejoyzwracauwagęnawpływ,jakiwywarłPlotynnamyślniemiecką(No-
valis,braciaSchleglowie,Schelling).Por.A.O.Lovejoy,Wielkiłańcuchbytu,Słowo/
ObrazTerytoria,Gdańsk2009,s.277.
