Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
przestrzenie
StefanBednarek
poszerzonepojęcietoposu15.Topoibyłypierwotnieśrodkamipomocniczymisłużącymi
doopracowywaniaprzemówień–chwytamiretorycznymipozwalającyminaosiągnięcie
zamierzonegocelu.Zretorykiprzeszłyzczasem,jeszczewantyku,doinnychgatunków
literackich.Dopierwotnychtoposów,mającychznaczenieraczejformalne(toposwstępu,
zakończenia,konsolacji),dodawanokolejne,tworząc,jaktookreśliłCurtius,„spichlerz”,
retorycznymagazynmotywów,którewprocesiehistoryczno-literackimusamodzielniały
się,wędrowały,ewoluowały.Ichrepertuarustalałsięiwzbogacał–motywraju,przemija-
nia,miłości,przyjaźniitakdalej.Motywypowtarzałysię,zmieniałysięnatomiastsposoby
ichwyrażania,obrazowanie,stylewypowiedzi.Curtiusmówiłwprawdzieo„europejskim
spichlerzu”motywówliterackich,ponieważwdziejachliteraturyszczególniewidoczna
byłaeuropejskajednolitośćkulturowa,awniejodwiecznawędrówkamotywówiwątków.
Byćmożedałobysięteżzrekonstruować„europejskispichlerzmnemotoposów”–należy
chybadoniegoopisywanywjednymzartykułówniniejszegonumerumnemotop16donki-
chotyzmu–aleszczególniewyrazisteirelewantnezpunktuwidzeniawspólnotpamięcisą
mnemotopikilokalne:narodowe,regionalne,grupowe–przedewszystkimzewzględuna
pełnionefunkcje.
Najnowszebadaniapamięciwnaukachspołecznychihumanistycznychzdominowane
sąprzezperspektywęostatnichkilkudziesięciulat,tymczasemwzasobachpamięcizbioro-
wejzgromadzonajestprzeszłośćnierazbardzoodległai–cowartopodkreślić–odgrywa
onaniejednokrotnieważnąrolęwsankcjonowaniu,legitymizowaniuteraźniejszościoraz
wwyznaczaniucelówprzyszłych.Odnosisiętonietylkodospołecznościtradycyjnych,
„środowiskpamięci”,których–jakuważaNora–jużniema,bouległyfundamentalne-
muibezpowrotnemurozpadowi,stądpotrzebagromadzenia,dokumentowaniaiutrwalania
„miejscpamięci”17.Zwracanoteżniejednokrotnieuwagę,żespołeczneobrazyprzeszłości
niekonieczniemusząposługiwaćsięliniowąkoncepcjączasu,jaktoczyniąnaukihistorycz-
ne.Oilebowiemnaukihistoryczneposługująsięnarracjąodtwarzającąciągzdarzeńwsek-
wencjachczasu,otylekonstrukcjepamięcimogątęsekwencyjnośćnaruszać,aposzcze-
gólnemnemotoposymogąsięodwoływaćdobohaterówpochodzącychzróżnychokresów
lubdorzeczywistychbądźwyimaginowanychwydarzeńisytuacji,którerozgrywałysię
wodległychodsiebiepunktachnaosiczasu,zaśwspołecznychwyobrażeniachujawniają
sięwzespoleniuignorującymteodległości.
Badaniemnemotoposówbędzieraczejrekonstruowaniempochodzącychzprzeszłości
iodnoszącychsiędoniej,autrwalonychwwytworachkulturystrukturmentalnych:obra-
zówiopowieści,symboliialegorii,mitów,stereotypów,fantazmatów–obecnychwdys-
kursachpotocznych,porzekadłach,anegdotachiwspomnieniach,aleiwliteraturze,sztu-
15
E.R.Curtius,Topika,w:Studiazteoriiliteratury.Archiwumprzekładów„PamiętnikaLiterackiego”,I,
red.M.Głowiński,H.Markiewicz,WydawnictwoOssolineum,Wrocław1977,s.123–154.Por.też:idem,
Literaturaeuropejskaiłacińskieśredniowiecze,przeł.ioprac.A.Borowski,Universitas,Kraków2009,
s.86–89.
16
Traktujętu(zgodniezubogątradycjąwpolskimpiśmiennictwie)terminy„mnemotopos”i„mnemotop”
synonimicznie,niemabowiemżadnychargumentówzaichróżnicowaniem.
17
P.Nora,Międzypamięciąihistorią…,op.cit.,s.4.
10
Mnemotoposy.Słowowstępne
PRZEGLĄDKULTUROZNAWCZY
Wybórtekstówzroku2012,częśćA
