Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
StefanBednarek
przestrzenie
skiej„ZiemiŚwiętej”aspektprzestrzenny,czylilokalizowaniewyobrażeńoprzeszłości
wokreślonymkrajobrazie,jestwyraźniejakcentowany.Wnimtobowiemrozgrywałysię
wydarzenia,doktórychodwołująsięwyznawcyChrystusa.WkoncepcjiNorymiejscepa-
mięcitokażdy–niekoniecznietopograficzniezlokalizowany–punktkrystalizacjipamięci
związanejzwydarzeniamizprzeszłości.
Wproponowanymtusposobierozumieniamnemotoposuówprzestrzennyaspektpamię-
cibędzieoczywiściebranypoduwagę,ponieważmiejsceewokującepamięćorazpamięć
osadzonawkonkretnejprzestrzenisąważnenietylkozpowodówmnemotechnicznych–
jednaktenaspektniewyczerpujepojęciowejzawartościmnemotopu.Igdybytylkonanim
poprzestać,odpowiedniejszymterminemwydawałbysięprzykładowo–użytytakżeprzez
Assmanna–„krajobrazpamięci”,któregostosowanie(zamiastmetaforycznychiniedosta-
teczniezdefiniowanych„miejscpamięci”)proponujeSławomirKapralski,aleteż–wzorem
Nory–dopuszczawjegokonceptualizacjioderwanieod„materialnościfizycznychmiejsc”,
podkreślającjednocześnieprzydatnośćtejkategoriiwpoznawaniuistotnychdlawspółczes-
nościprocesów„reterytorializacjitożsamości”12.
Przestrzeńgeograficznaniejestzatemwkonceptualizowaniuproponowanegotupojęcia
najważniejsza,wniektórychsytuacjachwręcztrudnobędziejąwskazaćlubtrzebabyod-
woływaćsiędozbytwielu,czasembardzoodsiebieodległych,miejscwprzestrzeni.Ale,
cotakżezauważyłjużHalbwachs,podobniejakinne,realneimaterialnefenomeny,jest
niezbędnawkrystalizowaniusiępamięci.
Pamięćgrupydobrzepamiętaprawdy,pojęcia,idee,ogólnetwierdzenia,apamięćgrupyreligijnej
przechowujewspomnienieprawddogmatycznych,którezostałyjejobjawionenapoczątkulubktóre
następnepokoleniawiernychiduchownychustalałyiformułowały.Jednakżeprawda,abyutrwalićsię
wpamięcigrupy,musiukazaćsięwformiekonkretnegozdarzenia,osobylubmiejsca13.
Abstrakcyjneprawdystanowiąceświatopoglądkażdejwspólnotyiwyznaczającejej
cele,zasadyfunkcjonowania,normymoralneiwzoryniesąwspomnieniem.Niemogąjed-
nakistniećifunkcjonowaćbezodwołaniasiędopamięci.Jeśliwspólnotanieosadzitych
abstrakcyjnychprawdwprzeszłości,niepowiążezwydarzeniami,miejscami,bohaterami,
realiami,ryzykuje–powiadaHalbwachs–żejeutraci14.
Mnemotoposysąformąkrystalizowaniasięwyobrażeńspołecznychowydarzeniach
zprzeszłościutrwalonychwróżnegorodzajuwytworach–tekstachkultury,aichfunkcja
przechowywaniapamięciwynikagłówniezintensywnejobecnościwnichwątków,moty-
wów,tematów,postaciważnychzuwaginaoczekiwaneprzesłaniawywodzonezhistorii.
Stądistotnewkonceptualizacjitegopojęciastajesięodwołaniedoteoriitoposówautorstwa
ErnstaRobertaCurtiusa,któryzantycznejteoriiretorykiprzeniósłdoliteraturoznawstwa
12
Por.np.:S.Kapralski,Pamięć,przestrzeń,tożsamość.Próbarefleksjiteoretycznej,w:Pamięć,przestrzeń,
tożsamość,red.S.Kapralski,WydawnictwoNaukoweScholar,Warszawa2010,s.36.
13
M.Halbwachs,LatopographielégendairedesÉvangilesenTerresainte.Étudedemémoirecollective,édition
préparéeparM.Jaisson,PUF,Paris2008,s.124(przeł.J.Małczyński).
14
Ibidem.
PRZEGLĄDKULTUROZNAWCZY
Wybórtekstówzroku2012,częśćA
Mnemotoposy.Słowowstępne
9
