Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
przestrzenie
StefanBednarek
stanowiprzedmiotzainteresowańhumanistów,leczrzeczywiście–wczasachostatnich
zarównoprzeszłość,jakijejspołeczniekonstruowaneobrazytoprzedmiotszczególnego
zainteresowaniawwieludyscyplinach.Przyczyniasięto,nawiasemmówiąc,dowrażenia
swoistegochaosu,pomieszaniajęzyków,koncepcji,atakżemotywówiprzyczynpodejmo-
waniabadańnadwyobrażeniamioprzeszłościiichroliwkształtowaniutożsamościwspół-
czesnychspołeczeństw.Trudnowtymmiejscuorzekać,cowywołałoowąlawinępubli-
kacjinatematpamięci.Zapewnebyłtosplotprzyczyn:upadekwielkichnarracjiopartych
nawpływowychteoriachhistorycznychigłośnychkoncepcjachhistoriozoficznych;utrata
modernistycznychnadzieinastworzenieświatauporządkowanegowedługżelaznychpraw
naturyihistorii;szaleństwahistoriiXXwiekuczy–wreszcie–dezintegracjalubwręcz
utratapamięciwspołeczeństwachponowoczesnych,zanurzonychwteraźniejszościizain-
teresowanychraczejprzyszłościąniżtym,coodeszłowprzeszłość.
Zainteresowaniewspółczesnejhumanistykipamięciąniejestzatemrodzajemkolejnej
modyintelektualnej,leczzostałowywołaneprzeobrażeniamikulturynaprzełomieXX
iXXIwieku,zjejdetradycjonalizacją,przyśpieszeniem,dekolonizacją,zglobalizowaniem
ikreolizacją.Odwołującasiędozbiorowejpamięciprzeszłościtradycjaprzestałapełnićste-
rownicząfunkcjęwwiększościwspółczesnychspołeczeństw,ajejpowolny,leczsystema-
tycznyzanikzagrażapoczuciuindywidualnejizbiorowejtożsamości.Powrótdopamięci
jestzatem–byćmoże–reakcjąnajejniedobór:„Mówimytakdużoopamięci,ponieważ
takniewielejejzostało–stwierdziłPierreNora.–Resztkidoświadczeniawciążprzeżywa-
negowciepletradycji,wciszyobyczaju,wpowtarzalnymrytmiedziedzictwa,wszystko
touległoprzemianiepodnaporemfundamentalniehistorycznejwrażliwości”3.Aocenia-
jącdorobekamerykańskiegoteoretykahistoriiHaydenaWhite,aprzyokazjinadaniamu
doktoratuhonorowegoprzezUniwersytetGdański,polskibadaczujmujetotak:„Wmiej-
scedziedziczonejtradycjipojawiająsiędyskursywneiwyobrażeniowepraktykipamięci,
nieustannierekonstruująceinarratywizująceprzeszłośćzpunktuwidzeniateraźniejszości;
wmiejscezaśniedostępnej»przeszłościsamejwsobie«–następujetryumfalnypowrót
stłumionego”4.
WEuropieZachodniejuważasię(Nora,Assmannowie,Ricoeur),żewspółczesna„ka-
riera”problematykipamięciwznacznejmierzewyrastazniezakończonegoprocesuprze-
pracowaniatraumatycznychdoświadczeńdrugiejwojnyświatowej,przedewszystkimzaś
zHolocaustu.Doświadczeniate–jakżadnedotąd–stanowiąfundamentpamięcicałego
kontynentu,wykraczającejzresztąpozaspołeczeństwaeuropejskie.Pamięćtajestoczy-
wiściezróżnicowanaipełnakontrowersji,sprawniezakończonychipunktówspornych,
niemniejstanowinajogólniejszywspólnyukładodniesień.Odchodzijużpokolenie,dla
któregodoświadczeniatejnajokrutniejszejzwojennależałydopamięciautobiograficznej,
kurczysięteżprzestrzeńodnoszącejsiędonichpamięcikomunikatywnej(międzygenera-
cyjnej).Stająsięwięconewcorazwiększejmierzedomenąpamięcikulturowej(wedługro-
zumieniaJanaAssmanna),przeobrażającejprzeszłośćw„symbolicznefigury,naktórychsię
3
P.Nora,Międzypamięciąihistorią:„LeslieuxdeMémoire”,„TytułRoboczy:Archiwum”2009,nr2,s.4.
4
R.Nycz,[Opiniaodorobkuprof.HaydenaWhite’a],„PrzeglądPolityczny”2011,nr109/110,s.53.
6
Mnemotoposy.Słowowstępne
PRZEGLĄDKULTUROZNAWCZY
Wybórtekstówzroku2012,częśćA
