Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp.Wokółstereotypuijegoprzekładu
9
-społecznymprocesiekomunikacji,ajejbadaczeposługująsięnietylkopoję-
ciamiliteraturoznawczymi,leczrównieżkategoriamipogranicznymi.Dotakich
należystereotyporazwiększośćpojęćznimkorespondujących,takichjak:mit,
obyczaj,topos,alegoria,prototyp,szablon,schemat.Wprzestrzeniliterackiej
możebyćumacniany,kompromitowanylubkreowanyzapomocąspecyficznych
środkówartystycznych.Dlategostereotypwprzekładzieartystycznymjestzja-
wiskiemmigotliwym,wchodzącworyginalewzwiązkizpozostałymikate-
goriami.Wprzekładziezewzględunazmianęprzesłanekrozumieniatekstu,
takichjak:kulturaiskładającesięnańwiedza,systemwartości,sposobypozna-
nia,dominującyświatopogląd,stylkomunikacji,tradycjakulturowaorazstruk-
turaspołeczna(np.hierarchiczna,demokratycznaitp.),stereotyptekstuikultu-
rywyjściowejnarażonyjestnazniekształcenialubnaniezrozumienie.Wobec
tego,żestereotypstanowirodzajwizytówkigrupy,społeczeństwa,naroduczy
kulturywsensiepozytywnyminegatywnymjegoprzekładjestistotnyzpunktu
widzeniaświadomościzbiorowej,intencjiautoraiintencjiczytelnika.Znaczy
bowiemjednostkowo,choćjestnosicielemświadomościogólnejiuproszczonej.
Należywięcdokonaćwstępnejtypologizacjipojęcia,jegocechkonstytutyw-
nychorazfunkcji,coniejestłatwe,choćwiększośćautorówrozprawzamiesz-
czonychwniniejszymtomiezmagasięzniejednoznacznościątejkategorii.
Stereotypjestniewątpliwiekategoriąkulturoznawczą,obecnąwróżnychfor-
machkultury:wreligiach,wyobrażeniach,obyczajach,zwyczajach,poglądach
iwartościowaniu,wformachzachowań,wsztuceiliteraturze,wjęzykuitp.
Korespondujeztakimikategoriami,jak:mit,topos,prototyp,alegoria,anawet
archetyp9.Niemożnagojednakznimiutożsamiaćzewzględunaichstrukturę
ipełnionefunkcje.
Cechącharakterystycznąmyśleniamitycznego(religijnego,kulturowego,
anawetcodziennego)jestutożsamieniebytuzeświadomościąonim.Tenbrak
dystansu,którymożnabyprzypisaćrównieżstereotypowi,niemacharakte-
ruemocjonalnego,leczopierasięnaprzeświadczeniu,nawierze.Natomiast
toposzwiązanypierwotniezretorykąjakotzw.locuscommunissłużycelom
perswazyjnyminależydosferyelocutio.Stereotypwynikazpowierzchow-
nejkonceptualizacjirzeczywistości,dokonywanejpodwpływememocji.Może
byćwykorzystywanyretorycznie,leczsamniestanowigotowegoargumentu
wdowodzeniu,takjaktopos.Relacjazalegoriąwskazujenajejodrębnośćod
stereotypuwzakresiesemantyki,którąwyróżniadwupoziomowość(podobnie
jaksymbolprzekazującyznaczeniabardziejzindywidualizowane):znaczenie
dosłowne,przedstawione(wutworzeliterackimlubplastycznym)iznaczenie
ukryte,czytelnepodwarunkiemznajomościkonwencji.Zprototypemstereotyp
9Por.B.Tokarz:Twórca1stereotyp1profilowanie,czyliliterackarzeczywistośćalterna‑
tywna.W:Stereotypywliteraturze(itużobok).Red.W.Bolecki,G.Gazda.Warszawa2003,
s.1611172.
