Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.2.SPOŁECZEŃSTWOSIĘZMIENIA?
neodswychsąsiadów,jakbyprzezprzepaść,ajednocześniewpływałonna
różnewarstwypopulacjiwcałkowicieodmiennyiczęstoprzeciwstawnyspo-
sób.Inteligenckaklasaśrednia[intellectualmiddleclass]zostaładosłowniespau-
peryzowana;rekinyfinansowezbijałyniewiarygodnefortuny.Nascenę
wkroczyłczynniknieobliczalnej,integrującejidezintegrującejsiły(s.25).
Wkrótkimczasiedoprowadziłotodocałkowitegozniszczeniaspecyficz-
nychdladanegonaroduinstytucjiwdużejczęściświata_wszędzieinstytu-
cjetezostałyzmienioneizre-formowaneniedopoznania(s.29).Jednocze-
śniestworzyłowarunkidopowstaniafaszyzmu,któryoferowałnowąpłasz-
czyznęintegracjiiucieczkęzinstytucjonalnegoimpasu,wdużejliczbiekra-
jówprzyjmującegozasadniczopodobnycharakter.Faszystowskierozwiązanie
impasu,wjakimznalazłsięliberalnykapitalizm,możebyćopisanejakorefor-
magospodarkirynkowejosiągniętazacenęeliminacjiwszystkichdemokra-
tycznychinstytucji,zarównowobszarzeprzemysłowym,jakipolitycznym16
(s.245).Ojegopowiązaniuzglobalnymikryzysamiwynikającymizistoty
rozwiązańprzyjętychwramachliberalnegokapitalizmuświadczy,zdaniem
Polanyi,ego,fakt,żenieistniałżadenrodzajzaplecza_wywodzącysięztra-
dycjireligijnej,kulturowej,czynarodowej_któryczyniłbydanykrajimmu-
nizowanymprzeciwfaszyzmowizchwilą,gdypowstaływarunkidojegowy-
łonieniasię(s.248).
Analizującoddziaływanieposzczególnychczynnikównazałamaniesięli-
beralnegokapitalizmu,Polanyiwielokrotniepowtarza,żejednaktonieone
byłyodpowiedzialnezaostatecznyrozpadtegosystemu.Rozpadłsięonwre-
zultaciecałkowicieodmiennegozbioruprzyczyn:środkówzaradczych,które
społeczeństwoprzyjęło,abyniezostaćunicestwionymprzezdziałaniasamo-
regulującegosięrynku17(s.257).Wtymsensie,procesjegodezintegracjibył
procesemdogłębnejzmianysystemowejicywilizacyjnej.Obardziejszczegó-
łowychwłaściwościachnowegosystemuwyłaniającegosięzgruzówdzie-
16Zdzisiejszejperspektywy,widentycznysposóbmożnabyłobyopisaćrozwiązanie,jakie
zaoferowałdochodzącydogłosudwiedekadywcześniejkomunizm.Polanyijesttegoświadom,
gdyżjednymtchemwymieniasocjalizmifaszyzmjakonastępstwaprocesówzapoczątkowa-
nychprzezzałamaniesięwalutyzłotej,choćwswejanalizieskupiasięgłównienafaszyzmie.
Wydajesiętozrozumiałe,biorącpoduwagęfakt,żepisałswąksiążkęwlatachwojny,kiedyto
jedynewówczaspaństworealizująceideekomunizmu_RosjaRadziecka_znalazłosiępostro-
niealiantówwalczącychzkoalicjąfaszystowską.
17Gwoliuniknięcianieporozumień,należytuwspomnieć,żePolanyinieoptujezazastąpie-
niemmechanizmówrynkumechanizmamidecyzjipaństwowych.Odrzucającutopijną,jegozda-
niem,ideęsamoregulującegosięrynku,opowiadasięzaświadomymosadzaniemprocesów
gospodarczychwszerszymkontekściespołecznym,czylizaichpodporządkowaniem,poprzez
przemyślanyinterwencjonizmpaństwowy,realizacjibardziejzrównoważonegorozwojuspo-
łecznego.Traktujegospodarkęrynkowąniejakocelsamwsobie,leczjakośrodekdoosiągania
bardziejzasadniczychcelówspołecznych.Pozytywnymprzykłademtakichrozwiązańjestdla
niegopolitykaNewDealuzainicjowanaprzezRoosevelta.
27
