Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
34
I.Przemówieniawygłoszone…wlatach1880-1889
nienależelidoKołaPolskiegowLandtagu,Radziwiłłmógłsobiepozwolić
naniecowiększąniezależność.Tymbardziejżewomawianymokresiesejm
pruskizajmowałsięmiędzyinnymilikwidacjąprawodawstwaKulturkampfu,
costanowiłopunktciężkościosobistychdążeńksięcia.JednocześnieFerdy-
nandRadziwiłłpodejmowałwKolePolskimwReichstaguwysiłkizmierzające
doprzekonaniapozostałychposłówdozmianytaktykiiotworzeniasięnasze-
rokopojętepraceparlamentarne,rozumianejakozaangażowaniewtworze-
nieprawodawstwaRzeszyorazaktywnadziałalnośćwstałychispecjalnych
komisjachparlamentarnych.Radziwiłłbyłprzekonany,żetylkowtensposób
Polacymogliodegraćrolępolityczną,atworzoneprzeznichprawodotyczyło
wszystkichobywatelikraju,takwięcrównieżPolaków.Uważałponadto,żenie-
wielkiepodwzględemliczebnymKołoPolskiepotrzebowałosilnegopartnera,
bymócskutecznieskładaćwnioskiiinterpelacjeorazpodejmowaćnadnimi
dyskusję.ZanajbliższegopartnerauważałkatolickąfrakcjęCentrum,zktórej
przedstawicielamiwspółpracowałzarównonaforumReichstaguiIzbyPanów,
jakiprywatnie-wzakładanychiwspieranychprzezsiebiestowarzyszeniach
orazinstytucjachcharytatywnych,społecznychitowarzyskich.
WrazzezłagodzeniemustawodawstwaantykościelnegorządOttovon
Bismarckaprzystąpiłdozaostrzeniapolitykiantypolskiej.Posłowiepolscy
wReichstagukoncentrowalisięwięcnapróbiedoprowadzeniadorównoupraw-
nieniajęzykapolskiegowsądownictwieRzeszy,zaśposłowiedoLandtagu-
nawyhamowaniukolejnychantypolskichposunięćrządu,doktórychnależały
stopnioweusuwaniejęzykapolskiegozeszkolnictwa,uchwaleniewkwietniu
1886rokuustawyosadniczejibędącejejskutkiempowołanieKomisjiKoloni-
zacyjnej,atakżeprzeprowadzeniewroku1885tzw.rugówpruskich.
Ponieważtaktykaprotestuinieangażowaniasięwpolitykęniemieckąnie
przynosiłaoczekiwanychrezultatów,wKolecorazczęściejpojawiałysięgłosy
domagającesięzwiększeniazaangażowaniaposłówwpraceparlamentarne.
Rozważanomożliwośćudzielaniarządowipoparciawprzeprowadzaniukon-
kretnychzamierzeńwzamianzazłagodzeniepolitykiantypolskiej.Poraz
pierwszykołapolskiedyskutowałytakąewentualnośćnaprzełomielat1881-
1882,gdyzmianasiłwReichstagupowyborachzpaździernika1881rokuposta-
wiłaichposłówwsytuacji„językauwagi”.Odtejchwiliwidaćwprzemówie-
niachF.Radziwiłłapróbęrealizacjitegopostulatu.Ponownietematpowrócił
pośmierciWilhelmaIwmarcu1888roku.Wwygłoszonymwkrótcepotem
przemówieniucesarzFryderykIIIzapowiedziałrównetraktowaniewszystkich
swoichobywateli.Wodpowiedziposłowiepolscywystosowalidoniegosfor-
mułowanyprzezF.Radziwiłłaadres,wktórympodziękowalimuzazłożoną