Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
StanisławAugustPoniatowskiwnarracjihistorycznej
17
dosferyoświatyikultury,ainnirozciągalijenadziedzinępojęćpolitycznychiobywa-
telskiejpostawyorazzarządzaniapaństwem),onajlepszychintencjachdlakraju(jednak
niektórzypowątpiewaliwichszczerość,awkażdymraziewgłębokości),alezdrugiej
stronyczłowieksłaby,załamującysięwchwilachtrudnych,nieumiejącykonsekwentnie
przeprowadzićzamierzeń,poświęcającyniekiedyceleogólnedlaosobistych,niezdolny
doofiar.Trwałekorzeniezapuściłteżpogląd[ś]oszczególnejuległościkrólawobec
Rosji,czyteżosobiścieKatarzynyII,cotłumaczonebyłobądźowąnsłabościącharakteru”
(mieściłysięwtympojęciuilękliwauległość,ikierowaniesięosobistyminteresem),bądź
złudzeniamicodopolitykitegomocarstwaijegowładczyni24.
PoIIwojnieświatowejbadanianadStanisławemAugustemkontynuowaliucz-
niowieKonopczyńskiego,EmanuelRostworowski(1923-1989)iJerzyMichal-
ski(1924-2007).Dziękidostępowidonowychźródełmoglionipoddaćkrytyce
wcześniejszepoglądyhistoriografiinatematostatniegokróla.Dużowniosłapraca
Rostworowskiegopt.SprawaaukcjiwojskanatlesytuacjipolitycznejprzedSej-
memCzteroletnim(1957),wktórejukazałonmożliwościpolitycznekrólawkra-
ju,wkonfrontacjizopozycjąmagnacką,iwpływRosjinatęsytuacjęwlatach
1786-1787orazrodzeniesięorientacjipruskiej,awięciprzesłanekprzegranej
monarchypodczasobradSejmuWielkiego.Bardzocennybyłtakżezbiórstudiów
historycznychRostworowskiegopodznamiennymtytułemLegendyifaktyXVIII
wieku(1963).Pracataprzyniosłafundamentalneustaleniawsprawiekrólewskiego
autorstwaKonstytucji3maja.Wartykulept.Marzeniadobregoobywatelaczyli
królewskiprojektkonstytucji25,Rostworowski-dziękispożytkowaniuniedostęp-
nychwcześniejfragmentówarchiwumkrólewskiegoorazArchiwumPublicznego
Potockich(AGAD)-przypisałautorstwoUstawyRządowejStanisławowiAugu-
stowiiznakomicietoudokumentował26.
Rostworowskischarakteryzowałtakżepostaćkrólawcieszącejsięwielkąpoczyt-
nościąpopularnonaukowejksiążcept.OstatnikrólRzeczpospolitej.Genezaiupadek
Konstytucji3maja(1966).Pracaopierałasięwdużejmierzenadwóchwymienio-
nychwyżej,wcześniejszychpublikacjachuczonego.Ukazałonkrólawsposóbza-
sadniczoodbiegającyodnczarnejlegendy”,którąwefragmentachocenpowtarzał
nawetKalinka,awktórąwierzyłdopewnegostopniaijegomistrzKonopczyński.
Napisanakwiecistymstylemksiążkadałazupełnienowyobrazpsychologicznymo-
narchy.Oceniającelekcjękróla,Rostworowskistwierdził,żeojegowyborzedecy-
dowałaRosjaiPrusyitylkoosobaprzeztedwawrogienamdworyzaakceptowana
mogłasięgnąćpowładzę.PowyborzenakrólaStanisławAugustmógłprzezlata
sprawowaćrządynadzanarchizowanąRzeczpospolitą,gdybyniejegoustawiczna
chęćreformowaniakrajuiurządzeniagonamodłęzachodnioeuropejską.Całyroz-
machreformatorskimonarchyściągnąłnaniegogniewkonserwatywnychwarstw
24J.Michalski,StanisławAugust.Próbaportretu,s.523.
25
E.Rostworowski,Marzeniadobregoobywatelaczylikrólewskiprojektkonstytucji,[w:]tegoż,
LegendyifaktyXVIIIw.,Warszawa1963,s.265-464.
26
P.Biliński,Z.Zielińska,EmanuelRostworowski-droganahistorycznyOlimp,[w:]Wkręgu
badaczydziejówpolitycznychXVIIIwieku.JózefFeldman-EmanuelRostworowski-JerzyMichalski,
Z.Zielińska,W.Kriegseisen(red.),Warszawa2010,s.19-44.
