Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
19
ztychprocesówangażowałinnegrupyspołeczne,miałosobnądynamikę
iinnyprzebieg,choćjestoczywiste,żewzajemniesięonewarunkowały.
ReformacjewPolscenależałydospecyficznegotypunpóźnychreforma-
cji”,rozwijającychsięnaprzestrzeniprawieczterechdekad,czerpiących
inspiracjezwieluźródełiprzybierającychróżneformykonfesyjne.Owe
heterogenicznośćiheteromorfizmnpóźnychreformacji”związanebyły
zezmianamisytuacjiwprotestanckiejEuropie,politykąkuriirzymskiej,
atakżezogromnąrolątransferukulturowegoiwymianyidei.Podstawowym
mediumtychreformacjibyłynietylkokazanieidruk,lecztakżerękopi-
śmiennakorespondencja.Długiiskomplikowanyprocesrecepcjiideirefor-
macyjnychoznaczałwwarunkachpolskichtakżeopóźnioneukształtowanie
sięświadomościwyznaniowejorazkulturkonfesyjnych
38
.
Ramychronologicznerozważańwynikajązkluczowychdattakrozu-
mianejreformacji.WywódotwierająpierwsześladyrecepcjimyśliLutra
wPolsceorazrozkwitkultuErazma,azamykająkonsolidacjaJednoty
wMałopolsceorazwalkaprotestantówousunięciezKrólestwaantytryni-
tarzy.Niesątoklasycznecezury,zwykleprzyjmowanewstudiachnadpol-
skąreformacją,którązazwyczajbadasięwobrębiepanowaniaZygmunta
Starego(do1548)iZygmuntaAugusta(1548-1572)
39
,wychodzączzałoże-
nia,żekażdymonarchainaczejkształtowałwarunkirecepcjiideireforma-
cyjnychirozwojuwyznańprotestanckich.Innypowszechnypoglądgłosi,
żeKonfederacjawarszawskazakazującaprześladowańnatlereligijnych,
przyjętaprzezstanyRzeczypospolitejw1573r.,pośmierciZygmunta
Augusta,zamknęławstępnyetapformowaniasiękonfesji,czylizakończyła
reformację
40
.Wponiższychrozważaniachprzyjętojednak,żekluczowe
dladziejówreformacjibyłozawieszeniejurysdykcjikościelnej(1552/1553-
-1562/1563),któreumożliwiłoswobodnyrozwójstrukturKościołówpro-
testanckich.Symbolicznymzamknięciemreformacjiidowodemwykształ-
ceniasiękulturkonfesyjnych,wktórychczynnikwyznaniowybyłtwar-
dymrdzeniemświadomościorganizującyminnesferykultury,stałsię
spórowykluczenieantytrynitarzy,toczonywlatach1564-1566.Przemiany
idebatypołowyXVIw.miałytakżezasadniczeznaczeniedlastronnictwa
38Natematpojęciakulturykonfesyjnejzob.Th.Kaufmann,KonfessionundKultur.
LutherischerProtestantismusinderzweitenHälfedesReformationsjahrhunderts,Tübingen
2006,s.3-26.
39
Zob.J.Małłek,PeriodyzacjareformacjiwPolsce,nCzasyNowożytne”31,2018,s.21-28.
40
TakostatnioW.Kriegseisen,Stosunkiwyznaniowe,s.497;zob.teżM.G.Müller,„Nicht
fürdieReligionselbstistdieConföderationinterdissidenteseingerichtetł”.Bekenntnispolitik
undRespublica-VerständnisinPolen-Litauen,w:AspektederpolitischenKommunikation
imEuropades16.und17.Jahrhunderts.PolitischeTeologie-ResPublica-Verständnis-
konsensgestützteHerrschaf,red.L.Schorn-Schütte,München2004,s.311-328.
