Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
17
reformacji,mającejluterańskicharakterirozgrywającejsięgłówniewśro-
dowiskumiejskim
33
.
Rozwijającspołecznąwykładnięreformacji,historycypostawilitrzy
wykluczającesiętezy.WedlepierwszejreformacjawPolscebyłaniemal
pozbawionatreściteologicznych,agłównymotywdziałaniaszlachtysta-
nowiłantyklerykalizmidlategoreformacjanigdyniezdołałagłębiejzapu-
ścićkorzeniwstaropolskimspołeczeństwie
34
.Niepodważającznaczenia
antyklerykalizmu,należyzauważyć,żewysuwająctenwniosek,pominięto
całkowicietreśćpolemikkonfesyjnych,atakżewymianękorespondencji
zośrodkamireformacjiwWittenberdze,Genewie,ZurychuczyStrasburgu.
Wedletezydrugiejtowłaśnieteologiadecydowałaoprzebiegureformacji,
akluczoweznaczeniemiałytreścidoktrynyKościołówewangelicko-refor-
mowanych.Jednakwdotychczasowychbadaniachbyłyoneanalizowane
wybiórczo.Zwyklekoncentrowanosięnateoriiwypowiedzeniaposłuszeń-
stwawładzyświeckiej,obecnejwdoktryniewyznaniaewangelicko-refor-
mowanego,którarzekomowłaśniedlategobyładlaszlachtyszczególnie
atrakcyjna
35
.Interpretacjataignorujeśredniowiecznątradycjęoporuwobec
tyrana,atakżeluterańskątradycjęoporuwobecwładzyświeckiej,przypo-
mnianąostatnioprzezWojciechaKriegseisena
36
.
Wedletezytrzeciejnatomiasttosystemorganizacjikościelnejmiałdecy-
dująceznaczeniedladynamikirozwojuruchureformacyjnego,anłatwość
przystosowaniadosytuacjispołecznej”Rzeczypospolitejzdecydowała
33
N.Nowakowska,ForgettingLutheranism.HistoriansandtheEarlyReformationin
Poland(1517-1548),nChurchHistoryandReligiousCulture”92,2012,s.281-303.
34J.Tazbir,Szlachtaiteologowie.Studiazdziejówpolskiejkontrreformacji,Warszawa
1987,s.44;por.teżG.Schramm,Szlachtapolskawobecreformacji1548-1607,tłum.J.Górny,
red.M.Ptaszyński,Warszawa2015,s.37-38,219-225;M.Wajsblum,Exregestroarianismi.
SzkicezdziejówupadkuprotestantyzmuwMałopolsce,[cz.1],nReformacjawPolsce”7/8,
1935-1936,s.253.
35
H.Gmiterek,DieRezeptionreformatorischerIdeenundreligiöserWiderstands-
theorieninnerhalbderpolnischenEliten,w:StändefreiheitundStaatsgestaltunginOstmittel-
europa.ÜbernationaleGemeinsamkeiteninderpolitischenKulturvom16.-18.Jahrhundert,
red.J.Bahlcke,H.-J.Bömelburg,N.Kersken,Leipzig1996,s.225;zob.teżW.Kriegseisen,
RegionhistorycznyEuropyŚrodkowo-Wschodniejwbadaniachnaddziejamiwyznaniowymi
epokinowożytnej,nKwartalnikHistoryczny”120,2013,s.752-753.
36
W.Kriegseisen,Stosunkiwyznaniowewrelacjachpaństwo-kościółmiędzyreformacją
aoświeceniem(RzeszaNiemiecka,NiderlandyPółnocne,Rzeczpospolitapolsko-litewska),
Warszawa2010,passim;zob.teżM.Ptaszyński,ZwischenGemeinwohlundStaatsräson.Das
WiderstandsrechtindenStändedebattenderpolnisch-litauischenRepublikim16.Jahrhundert,
w:FrühneuzeitlicheReicheinEuropa.EmpiresinEarlyModernEurope.DasHeiligeRömische
ReichundPolen-LitauenimVergleich.TeHolyRomanEmpireandPoland-Lithuaniain
Comparison,red.T.Gromelski,Ch.Preusse,A.Ross,D.Tricoire,Wiesbaden2016,s.67-87.
