Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
JAROSŁAWŁAWSKI
nieczasotymmówić.Byćmożezresztąrzeczywistośćhistoryczna
kroczywłasnymiścieżkami-możewogóleniesposóbpanowaćnad
jejprzebiegiem?
GdybywpołowiepierwszegoćwierćwieczaXXIwiekuprzyjrzeć
się-atrzebatozrobićkoniecznie!-ideompograniczaformułowanym
dawniej,ujawnisięichutopijnylubteoretycznycharakter
.Myślęchoć-
byoszlachetnejideiBorussii,AtlantydyPółnocy,ousiłowaniachposta-
citakichjakKazimierzBrakoniecki,WinfriedLipscher,RobertTraba,
byzpozycjiΠKosmopolaka”czyΠKosmoniemca”opisywaćjednak
narodoweinietożsamedziejePolaków,Niemców,Mazurów,Litwinów,
Rosjan…29MyślęonowatorskimprojekcieElżbietyFeliksiak,autorki
Budowaniawprzestrzenisporu(1990),projektującej:ΠPluralistyczną
wersję«wewnętrzniepogranicznej»Europy”
,przeciwstawiającejsię
Πosicentrumiperyferii”
,zdominowanejprzezideologię
30
.Autorka
Antropologiiliteraturyażdośmiercitworzyłatęwizjęzpunktuwi-
dzeniaosoby,którautraciłaswąwileńskąojczyznęwkonsekwencji
IIwojnyświatowej
31
.Iprzychodząmidogłowyimponującedystynkcje
pograniczairóżnychtypówpogranicznościzapisywanejużostatnio
(2015)przezRyszardaNyczawrozprawachztomuPoetykadoświad-
czenia.Pograniczeipogranicznośćkrzewiąsiętuwtylukierunkach,
iżprzybierająkształtniepozbawionegopięknahologramu,wzoru
kulturowego,abstrakcyjnegosplotudystynkcjiinormatywnychroz-
wiązań
32
.Oilepierwszeprojektyformułowanenagruncierefleksji
29
Por.K.Brakoniecki,W.Lipscher,Przedmowa,[doi]tychże,Borussia.Ziemiailudzie.Antologia
literacka,Olsztyn1999,s.9iHPołączyłonas–NiemcaiPolaka–pragnienieuobecnieniategowielo-
kulturowegodziedzictwaZiemiPruskiejwtakisposób,abyocalićjejidealistyczneprzesłaniezawarte
wutopijnejnazwieBorussia.Połączyłanasświadomość–warmińskiegoNiemcaiwarmińskiego
Polaka–żeto,costałosięzniemieckątradycjątychziemwokresiePRL,jakito,cosięstałozpolską
tradycjątychziemwokresiepruskiminiemieckim,żetowszystko(jakityleinnychsprawprzemil-
czanych)powinnobyćwydobyte,rzetelnieocenioneiuznanezawspólnątradycjęjednoczącejsię
Europy.Takwięczapragnęliśmy–KosmoniemieciKosmopolak(!)–każdytroszkęnaswójsposób,
zrozumiećprzesłanietejkrainy,którawciąguwiekówzmieniałaswojąnazwę,państwowąprzyna-
leżność,pozostającprzecieżnieustannienaswoimplanetarnymmiejscu”.
30E.Feliksiak,Budowaniewprzestrzenisporu.Ethosliteraturywsytuacjieuropejskiegopluralizmu
(TomaszMann-TadeuszKonwicki-EricaPedret),Warszawa1989.
31
Por.taż,Antropologialiteratury.Interpretacjeistudia,Kraków2014;WilnoiziemiaMickiewi-
czowskiejpamięci.MateriałyIIImiędzynarodowejkonferencjiwBiałymstoku,9-12IX1998,t.1–3,
red.tażiin.,Białystok2000.
32
R.Nycz,Możliwahistorialiteratury,dz.cyt.,s.176–178.BadaczwyróżniaHpięćzasadniczych
poziomówanalizyliteraturyikulturywperspektywietej[pogranicza–przyp.J.Ł.]kategorii”iHtrady-
cyjnąproblematykępograniczapolitycznego(orazoczywiściekulturowo-etnicznego);Hproblematykę
bodajkluczowąwprzyjętejtutajperspektywieipogranicza«wewnętrznego»”;Hanalizypoziomu
trzeciegowyznaczaćmogąmetaforyczneokreśleniaPolskijakoprzedmurza(zwłaszczai«obroto-
wegoprzedmurza»)”;Hpoziomczwarty–tospojrzenienaEuropęŚrodkowo-Wschodniąwkate-
goriachwielowymiarowegopogranicza,wobrębiektóregoważnemiejscezajmujeheteroetniczna
64
