Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.1.Teoriaresocjalizacjiwstrukturzenaukspo∏ecznych
21
jużzaznaczono,oświeceniowakoncepcjawolnejwoliiodpowiedzialnościsprowadza-
łasiędodecyzjisamejjednostkiracjonalnej,natomiastpozytywizmprzyjmującyza-
sadędeterminizmu(nietylkowfizyceibiologii)postrzegaodpowiedzialnośćrelatyw-
nieirozkładanadwiekategorieczynników,awięcwewnętrzne(osobowościowe)
izewnętrzne(społeczne).Wkonsekwencji,odpowiedzialnośćzostała„odebrana”
człowiekowi,aconajmniejograniczona,alerównocześnieczynyczłowieka,nawette
najgorsze,mogąbyćusprawiedliwionelubmająszansęnabardziejłagodnąocenę,
aconajważniejsze,każdemusprawcydajesięszansęnarehabilitację(resocjalizację),
anawetrozwój,któregowynikmożebyćocenionynajwyżejzewzględunakryteria
społeczno-moralne.
Konkretniemówiąc,deterministyczniezorientowanypozytywizmdoprowadziłdo
wieluhumanistycznychrozwiązańwpenitencjarystyce(odraczaniekar,karyzróżni-
cowane,zawieszoneorazprzedterminowezwolnienia)iwresocjalizacji(zakładyiod-
działyspecjalne,kształcenieogólneizawodowe,praca,kontaktyspołeczneześrodo-
wiskiemzewnętrznym,terapia).Pozytywizmzapoczątkowałstuletniąewolucję
doskonaleniainstytucjiwięzienia,któraobecniewkryminologiijestokreślanajako
nurtresocjalizacyjny.EkstremalnewymiaryrozwojutegonurtuwystąpiływUSA,
gdziepraktykaresocjalizacyjno-terapeutycznabyłaciągledoskonalona.Wymagałoto
olbrzymichnakładówfinansowych,któreniestetynieprzekładałysięnaoczekiwane
rezultatywzakresieograniczaniaprzestępczości.Wprostprzeciwnie,przezcałyXXw.
przestępczośćrosłaniewspółmierniedonakładówfinansowychiwlatach60.i70.
ubiegłegostulecianurtresocjalizacyjnypoosiągnięciuswegoapogeumspotkałsię
zostrąkrytyką,któradoprowadziładopojawieniasięnurtuneoklasycznego,repre-
zentowanegoprzeztakichkryminologów,jakAndrewvonHirschiErnestvanden
Haag(Błachut,GaberleiKrajewski,1999),powracającegodokoncepcjikaryspra-
wiedliwejiretrybutywnejwypracowanejprzezBenthamaiBeccarię.Wartozauważyć,
żenurtneoklasycznywkryminologiiipedagogiceresocjalizacyjnejpojawiłsięwUSA,
aniewEuropie,gdzienigdynieodstąpionozbytdalekoodkoncepcjiklasycznej.
Siłazwiązkumiędzyfilozofiąaresocjalizacją(jakoteoriąipraktyką)jestjeszcze
większawtychspołeczeństwach,wktórychfilozofiastajesięzespołemwartościprzy-
bierającymwersjęoficjalnejideologiiizaczynabyćtraktowanajakoinstrumentma-
nipulacjistosunkamispołecznymi,relacjamiwładzaspołeczeństwoijednostka.Ta-
kasytuacjawystępujewsystemachtotalitarnych,gdzieinstytucjekontrolispołecznej,
zwłaszczawymiarsprawiedliwościiinstytucjawięzienia(znaturytotalna),stająsię
najdoskonalszymiczynnikamiumacnianiazdehumanizowanegosystemuspołeczne-
go.Najbardziejskrajnymprzejawemtakiejideologizacjifilozofiinagruncieteorii
ipraktykiresocjalizacyjnejbyłsystemwięziennictwa(łagry)wZSRRodpoczątkulat
30.XXw.,awPolscerestrykcyjnewięzieniaisystemdyscyplinarno-izolacyjnypo
1948r.Resocjalizacjastajesięwtedy„reedukacją”przezpracęidyscyplinę,„przy-
wracaniemjednostkispołeczeństwu”,awgruncierzeczynajlepszymsposobempo-
gwałceniawszelkichprawczłowiekaiprzybieraformęwyrafinowanejrepresji.Wwa-
runkachpolskichtakimwynaturzeniemideiresocjalizacjibyłoekstremalnestosowanie
zasadsystemudyscyplinarno-izolacyjnegodoprzełomulat60.i70.XXw.,czegowzor-